یکی از اولین مکان ها در بارسلونا که زندگی در آن شکل گرفت

هسته اولیه و مهد اصلی شکل گیری زندگی در بارسلونا، تپه کوچک مونتس تابر (Mons Taber) است که شهر رومی بارسینو (Barcino) در قرن اول پیش از میلاد بر فراز آن بنا نهاده شد. این تپه امروزه در قلب محله گوتیک و زیر پلاسا سنت خومه قرار دارد.

بارسلونا، شهری با قدمت و تاریخی غنی است که لایه های تمدنی پنهان آن، داستانی هزاران ساله را روایت می کند. برای درک هویت کنونی این کلان شهر مدیترانه ای، ضروری است به ریشه های باستانی آن بازگردیم و نخستین نقاطی که تمدن و زندگی شهری در آن آغاز شد را کاوش کنیم. این جستجو نه تنها در عمق خاک، بلکه در تاریخ، اسطوره ها و بقایای معماری امروزین شهر انجام می پذیرد تا تصویری جامع از چگونگی شکل گیری یکی از برجسته ترین شهرهای اروپا ارائه دهد. کاوش در این ریشه های عمیق به ما کمک می کند تا لایه های تمدنی پنهان را شناسایی کرده و ارتباط آن ها را با بارسلونای امروزی درک کنیم.

افسانه ها در برابر واقعیت: آغازهای بارسلونا

همانند بسیاری از شهرهای باستانی، ریشه های بارسلونا نیز با هاله ای از افسانه ها در هم آمیخته است که نسل به نسل منتقل شده اند. این افسانه ها، هرچند جذاب و خیال انگیز، اغلب با شواهد باستان شناسی و تاریخی همخوانی ندارند و بیشتر به جنبه های اسطوره ای و روایت پردازی تعلق دارند.

افسانه های محلی درباره بنیان گذاری بارسلونا

یکی از مشهورترین افسانه ها، بنیان گذاری بارسلونا را به قهرمان اسطوره ای یونان، هرکول، نسبت می دهد. طبق این روایت، هرکول حدود ۴۰۰ سال پیش از تأسیس شهر رم، پس از یکی از دوازده کار پرخطر خود، به این منطقه آمده و شهر را بنا نهاده است. این داستان، ریشه هایی کهن تر و قدرتمندتر از تاریخ مستند را برای بارسلونا قائل می شود و آن را به تمدن های باستانی دوردست پیوند می دهد.

افسانه دیگر، به ارتباط شهر با خاندان قدرتمند بارسا از کارتاژ اشاره دارد. بر این اساس، همیلکار بارسا، پدر هانیبال (ژنرال نامدار کارتاژ)، در قرن سوم پیش از میلاد، این منطقه را فتح کرده و شهری به نام بارسینو (Barcino) را تأسیس کرده است. این روایت سعی دارد نام شهر را با تاریخ جنگ های پونی و حضور کارتاژی ها در شبه جزیره ایبری مرتبط سازد.

تصحیح تاریخی: شواهد باستان شناسی و واقعیت

با وجود جذابیت این افسانه ها، تحقیقات باستان شناسی و اسناد تاریخی، تصویری متفاوت و مستندتر از آغازهای بارسلونا ارائه می دهند. شواهد علمی نشان می دهد که هرچند سکونت های پراکنده و اولیه در منطقه بارسلونا وجود داشته است، اما شکل گیری یک شهر سازمان یافته با ساختار شهری مشخص، به دوران رومیان باستان بازمی گردد. بنابراین، افسانه های هرکول و همیلکار بارسا، بیشتر نمادی از هویت و تاریخ سازی محلی هستند تا حقایق تاریخی. این واقعیت، اهمیت دوره رومی را در شکل گیری بنیادین بارسلونا بیش از پیش آشکار می سازد.

بارسینو رومی: مهد اصلی زندگی در بارسلونا (قرن اول پیش از میلاد)

تحقیقات باستان شناسی و تاریخی به وضوح نشان می دهد که نقطه آغازین حیات شهری و سازمان یافته در بارسلونا، به دوران رومی و تأسیس شهر بارسینو (Barcino) بازمی گردد. این شهر در قلب منطقه کاتالونیا، نه تنها به عنوان یک مرکز نظامی، بلکه به عنوان یک کانون حیاتی برای تمدن و تجارت شکل گرفت.

تأسیس کاستروم (اردوگاه نظامی) رومی

در حدود سال ۱۵ پیش از میلاد، در دوران حکومت امپراتور آگوستوس، رومی ها یک اردوگاه نظامی دائمی (کاستروم) را در این منطقه تأسیس کردند. این اردوگاه، که بعدها به شهر Colonia Faventia Julia Augusta Pia Barcino تبدیل شد، نقطه عطفی در تاریخ منطقه به شمار می رود. هدف از تأسیس چنین مستعمره ای، علاوه بر کنترل نظامی منطقه، اسکان سربازان بازنشسته و توسعه کشاورزی و تجارت بود. تأسیس کاستروم، زیربنای اولین هسته شهری سازمان یافته در بارسلونا را فراهم آورد و زندگی بر اساس الگوهای رومی در آن شکل گرفت.

موقعیت جغرافیایی کلیدی: تپه مونتس تابر (Mons Taber)

انتخاب موقعیت برای بارسینو، تصادفی نبود. رومی ها این شهر را بر روی تپه کوچکی به نام مونتس تابر (Mons Taber) بنا نهادند. این تپه، که حدود ۱۶.۹ متر بالاتر از سطح دریا قرار داشت، بلندترین نقطه در شهر باستانی محسوب می شد و مزایای استراتژیک فراوانی داشت. امروزه، مونتس تابر در قلب محله گوتیک بارسلونا قرار دارد و دقیقاً زیر پلاسا سنت خومه (Plaça Sant Jaume)، میدان اصلی که ساختمان های تالار شهر و دولت کاتالونیا در آن واقع شده اند، مدفون است.

چرا این مکان انتخاب شد؟

• مزیت دفاعی: ارتفاع تپه، دید وسیع و امکان دفاع بهتر در برابر حملات احتمالی را فراهم می آورد. این ویژگی برای یک اردوگاه نظامی اهمیت حیاتی داشت.
• دسترسی به آب: نزدیکی به منابع آب شیرین، از جمله چشمه ها و رودخانه های کوچک، تأمین نیازهای شهروندان را تضمین می کرد.
• نزدیکی به دریا: موقعیت نزدیک به دریای مدیترانه، دسترسی به مسیرهای تجاری دریایی و امکان فعالیت های بندری را فراهم می ساخت، که برای توسعه اقتصادی شهر حیاتی بود.

شکل گیری زندگی و ساختار شهری در بارسینو

با تأسیس بارسینو، رومی ها ساختار شهری مشخص و منظمی را به منطقه آوردند که تا قرن ها پس از آن نیز پایه های شهر را تشکیل داد.

طراحی شطرنجی و خیابان های اصلی

شهر بارسینو بر اساس الگوی کاستروم رومی، با یک طراحی شطرنجی (Hippodamian plan) ساخته شد. این طراحی شامل دو خیابان اصلی و متقاطع بود:

• کاردو ماکسیموس (Cardo Maximus): خیابان اصلی شمالی-جنوبی.
• دکومانوس ماکسیموس (Decumanus Maximus): خیابان اصلی شرقی-غربی.

تقاطع این دو خیابان، فروم (Forum) یا میدان عمومی شهر را تشکیل می داد که قلب اجتماعی، سیاسی و مذهبی بارسینو بود. خیابان های فرعی نیز به صورت موازی با این دو خیابان اصلی کشیده شده بودند که تقسیم بندی منظم بلوک های شهری را ایجاد می کرد.

دیوارهای دفاعی و بناهای عمومی

برای محافظت از شهروندان و دارایی ها، دیوارهای دفاعی محکم و بلند در اطراف بارسینو ساخته شد. بقایای این دیوارها، به همراه برج های نگهبانی، هنوز در بخش هایی از محله گوتیک امروزی قابل مشاهده است و شاهدی بر عظمت معماری رومی است.

بناهای عمومی نیز نقش حیاتی در زندگی اجتماعی و فرهنگی شهر داشتند:

• معبد آگوستوس (Temple of Augustus): مهم ترین بنای مذهبی شهر که به افتخار امپراتور آگوستوس ساخته شده بود. چهار ستون عظیم باقی مانده از این معبد، امروزه در موزه تاریخ شهر بارسلونا (MUHBA) نگهداری می شود و نمادی از شکوه گذشته است.
• فروم (Forum): مرکز اصلی فعالیت های تجاری، سیاسی، مذهبی و اجتماعی.
• حمام های رومی (Roman Baths): فضاهایی برای بهداشت، آرامش و معاشرت اجتماعی.
• تئاتر و آمفی تئاتر: برای سرگرمی و نمایش های عمومی.

اقتصاد و فعالیت های روزمره

اقتصاد بارسینو بر پایه چندین ستون اصلی استوار بود:

1. کشاورزی: کشت محصولاتی مانند گندم (کروم)، زیتون و انگور (برای تولید شراب) از فعالیت های اصلی اطراف شهر بود.
2. ماهیگیری: به دلیل موقعیت بندری، ماهیگیری و فرآوری محصولات دریایی رونق داشت.
3. تجارت: بارسینو به دلیل دسترسی به دریا، به یک بندر مهم تجاری تبدیل شد و کالاهای مختلفی از طریق آن وارد و صادر می شد.
4. صنایع کوچک: فعالیت هایی مانند سفالگری، نساجی و تولید آمفورا (ظروف سفالی برای نگهداری شراب و روغن) نیز در شهر رایج بود.

زندگی روزمره رومیان در بارسینو شامل خانه هایی با معماری مشخص (مانند دوموس ها برای ثروتمندان و انسولاس ها برای عامه مردم)، سیستم آب رسانی پیشرفته با آبراهه ها (آکوئدوکت ها) و چاه ها، و یک سازمان دهی اجتماعی مشخص بود که در آن نقش نظامیان، تجار و شهروندان عادی تعریف شده بود. این جزئیات نشان می دهد که بارسینو تنها یک اردوگاه نظامی نبود، بلکه یک شهر پویا و خودکفا بود که حیات در آن به شکلی کامل و پیچیده جریان داشت.

بارسینو، با طراحی شطرنجی دقیق، دیوارهای مستحکم و بناهای عمومی باشکوه، بیش از یک اردوگاه نظامی بود؛ این شهر در واقع مهد اصلی تمدن رومی در منطقه ای بود که بعدها به بارسلونای امروزی تبدیل شد و شواهد آن هنوز در زیر خیابان های مدرن قابل لمس است.

محله گوتیک: پنجره ای به بارسلونای باستانی

محله گوتیک (Barri Gòtic)، نه تنها قلب تپنده شهر قدیم بارسلونا است، بلکه به معنای واقعی کلمه، پنجره ای به گذشته ای دور، به دوران رومی و قرون وسطی، می گشاید. این محله، دقیقاً بر روی ویرانه های شهر باستانی بارسینو بنا شده است و هر سنگ و هر کوچه آن، داستانی از هزاران سال حیات شهری را در خود نهفته دارد.

هسته مرکزی شهر قدیم

جغرافیای محله گوتیک کنونی، تا حد زیادی مسیر و محدوده شهر رومی بارسینو را دنبال می کند. وقتی در کوچه های باریک و پر پیچ و خم این محله قدم می زنید، در واقع بر روی خیابان ها و پی های ساختمان هایی راه می روید که ۲۰۰۰ سال پیش توسط رومیان بنا شده بودند. این همپوشانی، محله گوتیک را به یکی از غنی ترین مناطق باستانی اروپا تبدیل کرده است.

شواهد ملموس از گذشته

شواهد حضور رومیان در محله گوتیک، به طرز شگفت آوری ملموس و قابل مشاهده است:

• بقایای دیوارهای رومی: بخش هایی از دیوارهای محکم بارسینو، به ویژه در اطراف کلیسای جامع بارسلونا، هنوز پابرجا هستند. این دیوارها با سنگ های عظیم و برج های نگهبانی خود، نمادی از استحکامات رومی و نقطه آغازین حفاظت از شهر بوده اند. با قدم زدن در نزدیکی پلاسا د لا سو (Plaça de la Seu)، می توان به وضوح این بقایای باستانی را مشاهده کرد که به طور یکپارچه در ساختارهای قرون وسطایی ادغام شده اند.
• چهار ستون باقی مانده از معبد آگوستوس: این ستون های عظیم، که زمانی بخشی از معبد اصلی شهر بودند، نمادی از شکوه مذهبی و معماری بارسینو هستند. اگرچه معبد اصلی مدت هاست از بین رفته، اما این ستون ها در داخل یک ساختمان قرون وسطایی در نزدیکی مرکز محله گوتیک (در خیابان کارِر دِل پارات دِل سَنکت جوردی) حفظ شده اند و تجربه ای منحصر به فرد از عظمت رومیان ارائه می دهند.
• مسیرهای شهر رومی: بسیاری از خیابان ها و کوچه های محله گوتیک، هنوز هم مسیرهای اصلی کاردو و دکومانوس و خیابان های فرعی شهر رومی را دنبال می کنند. این شبکه شهری، به رغم قرون متمادی تغییر و توسعه، ساختار بنیادین خود را حفظ کرده است.

حفظ لایه های تاریخی

یکی از ویژگی های بارز محله گوتیک، چگونگی حفظ لایه های متعدد تاریخی است. در اینجا، ساختمان های قرون وسطایی و حتی مدرن، مستقیماً بر روی پی و بقایای ساختمان های رومی بنا شده اند. این موضوع نه تنها به دلیل بازسازی های پی درپی و استفاده مجدد از مصالح قدیمی، بلکه به دلیل تداوم سکونت در همین نقطه جغرافیایی بوده است. گاهی اوقات، یک ساختمان قرون وسطایی بر روی دیوارهای رومی بنا شده و زیرزمین آن بقایای رومی را در خود جای داده است. این همزیستی شگفت انگیز، محله گوتیک را به یک سایت باستان شناسی زنده تبدیل می کند که در آن، هر گوشه ای داستانی برای گفتن دارد. این لایه های تاریخی، هویت بارسلونا را شکل داده اند و نشان می دهند که چگونه گذشته، به طور مداوم در حال و آینده شهر حضور دارد.

موزه تاریخ شهر بارسلونا (MUHBA): سفری به اعماق ریشه ها

برای هر کسی که به دنبال درک عمیق تر از یکی از اولین مکان ها در بارسلونا که زندگی در آن شکل گرفت، یعنی شهر رومی بارسینو است، موزه تاریخ شهر بارسلونا (MUHBA – Museu d’Història de Barcelona) بهترین و کامل ترین تجربه را ارائه می دهد. این موزه نه تنها یک نمایشگاه از اشیاء باستانی نیست، بلکه سفری بی نظیر به زیر خیابان های مدرن بارسلونا است، جایی که بقایای شهر رومی به طرز شگفت انگیزی حفظ شده اند.

تجربه بازدید از بقایای زیرزمینی بارسینو

ویژگی منحصر به فرد MUHBA، امکان قدم زدن مستقیم در بقایای زیرزمینی شهر رومی است. با ورود به موزه، بازدیدکنندگان با استفاده از آسانسور به عمق زمین، جایی که شهر باستانی بارسینو قرار داشت، فرود می آیند. در این محوطه وسیع و باستان شناسی، می توان در میان خیابان های سنگ فرش شده رومیان قدم زد، خانه های بازسازی شده را از نزدیک دید، و از کارگاه های تولیدی آن زمان بازدید کرد:

• کارگاه های تولید شراب: بقایای پرس های انگور و مخازن ذخیره شراب، نشان دهنده اهمیت تولید شراب در اقتصاد بارسینو است.
• کارگاه های فرآوری ماهی (Garum): رومیان از نوعی سس ماهی تخمیر شده به نام گاروم استفاده می کردند که در این کارگاه ها تولید می شد. بقایای مخازن و ابزارآلات این فرآیند، بینش جالبی به رژیم غذایی و صنایع آن زمان می دهد.
• لاندری (Laundry): بخش هایی از حمام ها و سیستم های شستشو که نشان دهنده توجه رومیان به بهداشت عمومی است.
• ویلاها و خانه ها: پایه و اساس خانه های رومی، با موزاییک ها و دیوارهای باقی مانده، بینشی به زندگی خصوصی شهروندان رومی می دهد.

این تجربه زیرزمینی، بازدیدکنندگان را مستقیماً به قلب زندگی روزمره رومیان در بارسینو می برد و حس حضور در آن دوران را به بهترین شکل ممکن القا می کند.

توضیح ارزش موزه در نمایش ابزارها و آثار باستانی

علاوه بر بقایای ساختمانی، MUHBA مجموعه ای غنی از ابزارها، ظروف، سکه ها، جواهرات و سایر آثار باستانی را به نمایش می گذارد که از حفاری های صورت گرفته در این منطقه به دست آمده اند. این اشیاء، به همراه توضیحات دقیق و نقشه های بازسازی شده، زندگی روزمره رومیان را به وضوح به تصویر می کشند:

• ابزارهای کشاورزی و صنعتی: نشان دهنده فنون و شیوه های تولید در آن زمان.
• ظروف سفالی و شیشه ای: برای نگهداری غذا، نوشیدنی و سایر مایعات.
• تندیس ها و تزئینات: نشان دهنده هنر و ذوق زیبایی شناختی رومیان.
• سنگ نوشته ها و کتیبه ها: ارائه اطلاعات مستقیم درباره افراد، وقایع و قوانین آن دوره.

بازدید از MUHBA نه تنها یک فعالیت تفریحی است، بلکه یک تجربه آموزشی عمیق است که به درک بهتر ریشه های تمدنی بارسلونا و چگونگی تکامل آن در طول قرون کمک شایانی می کند. این موزه، به مثابه یک کپسول زمان، شما را به اولین لحظات شکل گیری زندگی شهری در بارسلونا می برد.

نتیجه گیری: میراث بارسلونای باستانی در امروز

همان طور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، جستجو برای یافتن یکی از اولین مکان ها در بارسلونا که زندگی در آن شکل گرفت، ما را به دوران رومی و تأسیس شهر بارسینو در قرن اول پیش از میلاد می رساند. این شهر، بر فراز تپه استراتژیک مونتس تابر بنا نهاده شد، تپه ای که امروزه به طور کامل در زیر بافت شهری مدرن، به ویژه در قلب محله گوتیک و زیر پلاسا سنت خومه قرار دارد. این مکان، نه تنها به عنوان یک اردوگاه نظامی، بلکه به عنوان یک مرکز شهری سازمان یافته با طراحی شطرنجی، دیوارهای دفاعی و بناهای عمومی باشکوه، مهد اصلی حیات تمدنی در بارسلونا بود.

میراث بارسلونای باستانی، تنها به افسانه ها یا کتاب های تاریخ محدود نمی شود؛ این میراث به شکلی زنده و پویا در دل محله گوتیک نفس می کشد. بقایای دیوارهای رومی، ستون های معبد آگوستوس و حتی مسیرهای خیابان های کنونی، همگی شاهدانی بر تداوم تاریخی این شهر هستند. موزه تاریخ شهر بارسلونا (MUHBA) نیز با ارائه فرصتی بی نظیر برای قدم زدن در میان بقایای زیرزمینی بارسینو، این ارتباط را ملموس تر از همیشه می کند.

بارسلونا شهری است که لایه های تمدنی آن به طور مداوم بر یکدیگر انباشته شده اند و گذشته، حال و آینده را در هم تنیده اند. درک این ریشه های عمیق نه تنها به غنای تجربه بازدیدکنندگان از این شهر می افزاید، بلکه به شناخت هویت واقعی و منحصر به فرد آن کمک می کند.

برای درک عمیق تر از این شهر بی نظیر و تجربه مستقیم تاریخ، دعوت می شود تا از محله گوتیک، پلاسا سنت خومه، و به ویژه موزه تاریخ شهر بارسلونا (MUHBA) بازدید کنید. این اماکن، پنجره ای به گذشته ای دور می گشایند که در آن، بذر تمدن بارسلونا کاشته شد و رشد کرد.