نحوه اجرا گذاشتن مهریه

اجرا گذاشتن مهریه به مجموعه مراحل قانونی اطلاق می شود که زوجه برای مطالبه و وصول مهریه خود از طریق مراجع قضایی یا ثبتی طی می کند. این فرآیند می تواند از طریق دادگاه خانواده یا اداره اجرای ثبت اسناد و املاک انجام شود که هر یک دارای شرایط، مزایا و معایب خاص خود هستند و انتخاب مسیر مناسب بستگی به وضعیت مالی زوج و نوع مهریه دارد.

مهریه، به عنوان یک حق مالی شرعی و قانونی زن، در لحظه انعقاد عقد نکاح بر ذمه مرد قرار می گیرد و با وقوع عقد، زوجه مالک آن می شود. این حق، حتی در طول زندگی مشترک نیز قابل مطالبه است و صرف ادامه زندگی زناشویی، موجب ساقط شدن آن نمی گردد. اما پیچیدگی های قانونی و شرایط خاص هر پرونده، آگاهی کامل از مراحل و ضوابط را ضروری می سازد تا زوجه بتواند به بهترین شکل ممکن، حق خود را استیفا نماید.

جایگاه قانونی مهریه و انواع آن

برای درک کامل نحوه اجرا گذاشتن مهریه، ابتدا لازم است با مبانی حقوقی و انواع مهریه آشنا شویم. مهریه، که در قانون مدنی ایران از آن به عنوان «صداق» یاد می شود، مالی است که مرد در عقد نکاح به همسر خود تملیک می کند. این تملیک می تواند به صورت عندالمطالبه یا عندالاستطاعه باشد که هر یک آثار حقوقی متفاوتی در پی دارند.

ماهیت حقوقی مهریه

مهریه یک حق مالی است که به محض وقوع عقد ازدواج، زن مالک آن می شود و مرد مدیون پرداخت آن. این دین می تواند وجه نقد، سکه، طلا، مال غیرمنقول (مانند خانه یا زمین) یا هر مال دیگری باشد که دارای ارزش مالی بوده و مشروعیت داشته باشد. برخلاف تصور عمومی که مهریه را نوعی هدیه یا هبه می دانند، ماهیت حقوقی آن یک دین ممتاز است که مرد مکلف به پرداخت آن است. از این رو، زوجه می تواند هر زمان که بخواهد، حتی در طول زندگی مشترک و بدون طلاق، مهریه خود را مطالبه کند.

قانونگذار نیز با وضع قوانین حمایتی، سعی در تضمین حق زوجه برای دریافت مهریه دارد. از جمله این حمایت ها می توان به امکان توقیف اموال مرد و حتی در شرایط خاص، جلب او اشاره کرد. این حمایت ها به زن این امکان را می دهند که در صورت بروز اختلاف و عدم پرداخت مهریه، از ابزارهای قانونی برای وصول حق خود بهره مند شود.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

نوع مهریه نقش تعیین کننده ای در نحوه و سرعت اجرا گذاشتن آن دارد:

• مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه رایج ترین شکل مهریه در ایران است. در این حالت، زن هر زمان که بخواهد، می تواند تمام یا قسمتی از مهریه خود را مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت آن است. در مهریه عندالمطالبه، نیازی به اثبات توانایی مالی مرد نیست و به محض مطالبه، حق زوجه برای وصول آن ایجاد می شود. اگر مرد توان پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، باید درخواست اعسار به دادگاه ارائه دهد.
• مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، وصول مهریه منوط به اثبات توانایی مالی (استطاعت) زوج است. به این معنی که زن برای مطالبه مهریه، باید در دادگاه ثابت کند که مرد تمکن مالی برای پرداخت مهریه را دارد. بار اثبات تمکن مالی بر عهده زوجه است و این موضوع فرآیند مطالبه را پیچیده تر و طولانی تر می کند. معمولاً در این موارد، اگر زن نتواند تمکن مالی مرد را ثابت کند، امکان وصول مهریه با چالش مواجه خواهد شد.

تفاوت اساسی این دو نوع مهریه در بار اثبات است؛ در عندالمطالبه، بدهکار (زوج) باید اعسار خود را ثابت کند و در عندالاستطاعه، بستانکار (زوجه) باید استطاعت زوج را اثبات نماید.

مهریه در انواع عقد نکاح

مهریه نه تنها در عقد دائم، بلکه در برخی انواع دیگر نکاح نیز مطرح است، اما شرایط مطالبه و مرجع رسیدگی متفاوت خواهد بود:

عقد دائم: در عقد دائم، مهریه به صورت کامل به زن تعلق می گیرد و او می تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. فرآیند اجرا گذاشتن مهریه که در ادامه به آن می پردازیم، عمدتاً مربوط به مهریه در عقد دائم است.

عقد موقت (صیغه): در عقد موقت، مهریه از ارکان اصلی عقد است و عدم تعیین آن موجب بطلان عقد می شود. اما در صورت عدم دریافت مهریه در طول مدت عقد موقت، زوجه برای مطالبه آن نمی تواند به اداره اجرای ثبت مراجعه کند و تنها راه قانونی، طرح دعوا در دادگاه خانواده است. لازم به ذکر است که در عقد موقت، مهریه صرفاً عندالمطالبه است.

مهریه در دوران عقد و طلاق بائن قبل از نزدیکی: در دوران عقد، اگر نزدیکی بین زوجین صورت نگرفته باشد و طلاق واقع شود، زوجه مستحق نصف مهریه است، مگر اینکه مهریه مالی باشد که نصف کردن آن به لحاظ حقوقی امکان پذیر نباشد (مثلاً یک ملک که نمی توان آن را به دو قسمت مساوی تقسیم کرد). در چنین حالتی، یا به زن معادل ریالی نصف مهریه داده می شود و یا زن می تواند نسبت به نصف دیگر نیز اقامه دعوا کند تا معادل آن دریافت شود. اما اگر پس از نزدیکی، طلاق واقع شود، مهریه به صورت کامل به زوجه تعلق خواهد گرفت.

آگاهی از نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) و وضعیت عقد (دائم یا موقت) از نخستین گام های اساسی در انتخاب مسیر صحیح برای مطالبه و اجرا گذاشتن مهریه است.

شرایط اساسی مطالبه و اجرای مهریه

برای اینکه مهریه قابل مطالبه و اجرا باشد، باید دارای شرایط قانونی مشخصی باشد. این شرایط، بنیاد اصلی هرگونه اقدام حقوقی برای وصول مهریه محسوب می شوند و عدم وجود هر یک می تواند فرآیند را با مشکل مواجه کند. علاوه بر این، نکات حقوقی مهمی نیز وجود دارند که زوجه و وکیل او باید به آن ها توجه کافی داشته باشند.

شرایط عمومی قانونی بودن مهریه

برای آنکه مهریه به لحاظ حقوقی معتبر و قابل اجرا باشد، باید ویژگی های زیر را داشته باشد:

• دارا بودن ارزش مالی: مهریه باید مالی باشد که در عرف دارای ارزش اقتصادی و قابلیت مبادله باشد. به عنوان مثال، یک شاخه گل، هرچند نمادین و زیباست، اما اگر ارزش مالی قابل توجهی نداشته باشد، به تنهایی نمی تواند مهریه معتبر و قابل توجهی محسوب شود.
• مشخص و معین بودن میزان مهریه: مقدار و نوع مهریه باید کاملاً روشن و بدون ابهام باشد. مثلاً یک آپارتمان به تنهایی مشخص نیست، بلکه باید یک واحد آپارتمان به مساحت ۱۰۰ متر مربع واقع در پلاک ثبتی … به طور دقیق قید شود. ابهام در میزان مهریه می تواند در مراحل اجرا مشکلات جدی ایجاد کند.
• دائمی بودن عقد (در صورت مراجعه به ثبت): همانطور که پیش تر ذکر شد، اگر زوجه قصد دارد از طریق اداره اجرای ثبت برای مطالبه مهریه اقدام کند، عقد نکاح حتماً باید دائم باشد. در عقد موقت، تنها مسیر دادگاه خانواده است.
• ثبت رسمی مهریه در سند ازدواج: مهریه باید به طور رسمی در سند ازدواج (قباله نکاحیه) یا در اقرارنامه ای رسمی ثبت شده باشد. سند ازدواج، معتبرترین سند رسمی برای اثبات وجود مهریه و میزان آن است و در صورت عدم ثبت رسمی، اثبات مهریه می تواند دشوار و نیازمند دلایل دیگر باشد.
• حال بودن مهریه: مهریه باید حال باشد، یعنی برای پرداخت آن زمان خاصی تعیین نشده باشد. در اکثر موارد مهریه حال است و به محض انعقاد عقد قابل مطالبه است. اما اگر در سند ازدواج قید شده باشد که پرداخت مهریه موکول به زمان یا شرط خاصی است (مثلاً پس از ۱۰ سال زندگی مشترک یا خرید خانه)، در این صورت مهریه آجل محسوب می شود و تا فرارسیدن آن زمان یا تحقق آن شرط، قابل مطالبه نخواهد بود.

نکات حقوقی کلیدی در مطالبه مهریه

در کنار شرایط عمومی، چند نکته مهم حقوقی نیز وجود دارد که می تواند بر فرآیند اجرا گذاشتن مهریه تأثیرگذار باشد:

بخشش مهریه و شرایط رجوع از آن: زوجه می تواند تمام یا قسمتی از مهریه خود را به زوج ببخشد. این بخشش می تواند به صورت «ابراء» باشد که در آن صورت حق مطالبه مهریه کاملاً ساقط شده و زن دیگر نمی تواند به آن رجوع کند. اما اگر بخشش به صورت «هبه» باشد، زن می تواند در صورت بقای عین موهوبه (مهریه بخشیده شده)، از هبه خود رجوع کرده و مهریه را دوباره مطالبه کند، مگر اینکه شرایط خاصی مانند فوت زوج یا تغییر در مال موهوبه رخ داده باشد. بنابراین، نوع بخشش مهریه از اهمیت بالایی برخوردار است و باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد.

مطالبه تمام یا قسمتی از مهریه: زوجه حق دارد تمام مهریه خود را یکجا مطالبه کند. اما در صورتی که مرد توانایی پرداخت یکجا را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. در صورت پذیرش اعسار، دادگاه مهریه را تقسیط می کند و مرد موظف به پرداخت اقساط خواهد بود. گاهی نیز زوجه به دلیل ملاحظات خانوادگی یا استراتژی های حقوقی، تنها بخشی از مهریه را مطالبه می کند تا فشاری ملایم تر بر زوج وارد شود یا امکان مذاکره فراهم گردد.

مدارک لازم برای شروع فرآیند اجرا گذاشتن مهریه

قبل از اقدام به مطالبه و اجرا گذاشتن مهریه، زوجه باید مدارک لازم را تهیه کند. آماده سازی به موقع و کامل این مدارک، از اتلاف وقت و تأخیر در روند رسیدگی جلوگیری خواهد کرد. بخش مهمی از این مدارک، اسناد هویتی و ازدواج هستند که برای احراز هویت و اثبات حقوق قانونی زوجه ضروری اند.

مدارک ضروری برای شروع فرآیند اجرا گذاشتن مهریه به شرح زیر است:

• مدارک شناسایی زوجه: شامل اصل شناسنامه و کارت ملی زوجه. این مدارک برای احراز هویت و ثبت اطلاعات در سیستم های قضایی و ثبتی لازم هستند.
• سند ازدواج: اصل یا رونوشت مصدق سند ازدواج (عقدنامه). این سند مهم ترین مدرک برای اثبات عقد نکاح و میزان مهریه توافق شده است. در صورت عدم دسترسی به اصل سند، رونوشت مصدق آن را می توان از دفترخانه محل وقوع عقد یا ادارات ثبت اسناد و املاک تهیه کرد.
• ثبت نام در سامانه ثنا: ثبت نام در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (سامانه ثنا) برای تمامی افراد درگیر در پرونده های قضایی الزامی است. تمامی ابلاغیه های دادگاه و اوراق قضایی از طریق این سامانه ارسال می شود. بنابراین، زوجه باید پیش از هر اقدامی، در این سامانه ثبت نام و کد کاربری و رمز عبور خود را دریافت کند.
• مدارک اثبات اموال زوج (در صورت اطلاع زوجه): اگر زوجه از اموال و دارایی های همسر خود اطلاع دارد، ارائه مدارک مربوط به این اموال می تواند فرآیند توقیف و وصول مهریه را تسریع کند. این مدارک می تواند شامل موارد زیر باشد:
  • پلاک ثبتی ملک (برای املاک غیرمنقول)
  • مشخصات خودرو (شماره پلاک، مدل، رنگ)
  • شماره حساب های بانکی و مشخصات بانک (به منظور توقیف وجوه نقد)
  • مشخصات سهام بورسی یا اوراق بهادار
  • اطلاعات مربوط به حقوق و مزایای دریافتی (در صورت توقیف حقوق)
  • مدارک مربوط به سایر دارایی های منقول و غیرمنقول

  ارائه این مدارک اختیاری است، اما وجود آن ها به اداره ثبت یا دادگاه کمک می کند تا سریع تر نسبت به شناسایی و توقیف اموال اقدام نمایند. در صورت عدم اطلاع، استعلام اموال توسط مراجع قضایی یا ثبتی صورت می گیرد.

• سایر مدارک مرتبط: در صورت وجود وکیل، وکالتنامه رسمی وکیل نیز باید ارائه شود. همچنین، هرگونه توافقنامه کتبی بین زوجین در خصوص مهریه (مانند توافق بر تقسیط یا بخشش مهریه) می تواند به عنوان مدرک تکمیلی ارائه گردد.

روش های گام به گام اجرا گذاشتن مهریه

برای اجرا گذاشتن مهریه در ایران، دو مسیر اصلی وجود دارد: از طریق اداره اجرای ثبت اسناد و املاک و از طریق دادگاه خانواده. هر یک از این روش ها دارای ویژگی ها، مزایا، معایب و مراحل خاص خود هستند. انتخاب مسیر مناسب به عواملی مانند وجود یا عدم وجود اموال مشخص از زوج، نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) و اولویت های زوجه (سرعت، هزینه، جامعیت) بستگی دارد.

مسیر اول: مطالبه از طریق اداره اجرای ثبت

این روش معمولاً به عنوان راهی سریع تر و کم هزینه تر شناخته می شود، به ویژه زمانی که اموال مشخصی از زوج وجود دارد.

• مزایا:
  • سرعت عمل بالا: فرآیند رسیدگی و توقیف اموال در اداره ثبت معمولاً سریع تر از دادگاه است.
  • هزینه اولیه کمتر: هزینه های شروع فرآیند در اداره ثبت، به مراتب کمتر از هزینه دادرسی در دادگاه است.
  • عدم نیاز به اثبات اعسار: در این روش، بار اثبات تمکن مالی بر عهده زوجه نیست و مرد باید در صورت عدم توان پرداخت، خود نسبت به ارائه دادخواست اعسار اقدام کند.
  • سهولت در توقیف اموال و ممنوع الخروجی: اداره ثبت به سرعت می تواند استعلامات لازم برای شناسایی و توقیف اموال و اعمال ممنوع الخروجی را انجام دهد.
• معایب:
  • محدودیت در صورت عدم وجود اموال: اگر از زوج اموال مشخص و قابل توقیفی یافت نشود، اداره ثبت گواهی عدم کفایت اموال صادر می کند و زوجه مجبور به مراجعه به دادگاه خواهد بود.
  • عدم امکان مطالبه در عقد موقت: مهریه در عقد موقت از طریق اداره ثبت قابل مطالبه نیست.

مراحل اجرایی:

1. مراجعه به دفترخانه ثبت عقد: زوجه یا وکیل او با در دست داشتن مدارک شناسایی و اصل سند ازدواج به دفترخانه ای که عقد نکاح در آن به ثبت رسیده، مراجعه و درخواست صدور اجرائیه مهریه را مطرح می کند.
2. تکمیل فرم های مربوطه: در دفترخانه، فرم های مخصوص صدور اجرائیه تکمیل شده و پرونده تشکیل می شود.
3. مراجعه به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک: پس از صدور اجرائیه توسط دفترخانه، زوجه آن را به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک محل اقامت زوج یا محل اموال او ارائه می دهد و درخواست تشکیل پرونده اجرایی را می کند.
4. درخواست استعلام اموال: زوجه می تواند درخواست استعلام از مراجع مختلف (مانند اداره ثبت اسناد برای ملک، راهور برای خودرو، بانک مرکزی برای حساب ها، بورس برای سهام و بیمه مرکزی برای بیمه نامه ها) را برای شناسایی اموال زوج ارائه دهد.
5. درخواست ممنوع الخروجی: در صورت لزوم و برای جلوگیری از فرار زوج از کشور، زوجه می تواند درخواست ممنوع الخروجی وی را مطرح کند.
6. ابلاغ اجرائیه به زوج: پس از تشکیل پرونده، اجرائیه مهریه به زوج ابلاغ می شود و او 10 روز فرصت دارد تا مهریه را پرداخت کند یا ترتیبات پرداخت آن را فراهم آورد.
7. درخواست توقیف اموال: در صورت عدم پرداخت مهریه در مهلت مقرر، زوجه می تواند درخواست توقیف اموال شناسایی شده از زوج را به اداره ثبت ارائه دهد.
8. ارزیابی اموال و مزایده: اموال توقیف شده توسط کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی شده و در صورت نیاز، از طریق مزایده به فروش می رسد تا مهریه از محل وجوه حاصله وصول شود.
9. اقدامات در صورت عدم یافتن اموال: اگر اداره ثبت نتواند اموالی از زوج شناسایی و توقیف کند، گواهی عدم کفایت اموال صادر کرده و زوجه با در دست داشتن این گواهی، می تواند برای مطالبه مهریه به دادگاه خانواده مراجعه کند.

مسیر دوم: مطالبه از طریق دادگاه خانواده

این روش، جامع تر بوده و در مواردی که اموال مشخصی از زوج در دسترس نیست یا نیاز به اثبات عندالاستطاعه مهریه است، انتخاب مناسب تری محسوب می شود.

• مزایا:
  • جامعیت رسیدگی: دادگاه می تواند در تمامی موارد، حتی در صورت عدم وجود اموال یا نیاز به اثبات تمکن مالی (در مهریه عندالاستطاعه)، به پرونده رسیدگی کند.
  • امکان توقیف اموال (تأمین خواسته) قبل از صدور حکم: زوجه می تواند همزمان با تقدیم دادخواست، درخواست تأمین خواسته را مطرح کند تا قبل از صدور حکم نهایی، اموال زوج توقیف شود.
  • رسیدگی به درخواست اعسار و تقسیط: دادگاه به درخواست اعسار زوج رسیدگی و در صورت لزوم، مهریه را تقسیط می کند.
• معایب:
  • هزینه دادرسی بالاتر: هزینه های قضایی و دادرسی در دادگاه بیشتر از اداره ثبت است.
  • روند رسیدگی طولانی تر: فرآیند رسیدگی در دادگاه، به دلیل مراحل مختلف دادرسی، معمولاً زمان برتر است.
  • احتمال پذیرش اعسار زوج: اگر زوج بتواند اعسار خود را ثابت کند، مهریه به صورت اقساطی پرداخت خواهد شد که ممکن است زمان وصول آن را به شدت طولانی کند.

مراحل اجرایی:

1. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: زوجه یا وکیل او با در دست داشتن مدارک لازم به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه و دادخواست مطالبه مهریه را ثبت می کند. (مطابق بخشنامه جدید قوه قضائیه، نیازی به اخذ گواهی عدم کفایت اموال از ثبت، برای شروع از دادگاه نیست.)
2. درخواست تأمین خواسته: همزمان با ثبت دادخواست مطالبه مهریه، زوجه می تواند درخواست تأمین خواسته را مطرح کند. با این درخواست، دادگاه می تواند قبل از صدور حکم نهایی، دستور توقیف اموال زوج را صادر کند تا از انتقال احتمالی آن ها جلوگیری شود. این مرحله برای حفظ حقوق زوجه در برابر اقدامات احتمالی زوج بسیار حائز اهمیت است.
3. تشکیل جلسه رسیدگی در دادگاه خانواده: پس از ثبت دادخواست و انجام ابلاغیات، پرونده به شعبه مربوطه در دادگاه خانواده ارجاع شده و جلسات رسیدگی تشکیل می شود. در این جلسات، طرفین می توانند ادله و مستندات خود را ارائه دهند.
4. صدور حکم مبنی بر پرداخت مهریه: پس از بررسی های لازم و در صورت احراز حقانیت زوجه، دادگاه حکم به پرداخت مهریه توسط زوج را صادر می کند. این حکم قابل اعتراض در مراحل بالاتر (تجدید نظر و فرجام خواهی) است.
5. اجرای احکام دادگاه: پس از قطعی شدن حکم، پرونده به واحد اجرای احکام دادگستری ارسال می شود. این واحد مسئول پیگیری پرداخت مهریه یا توقیف اموال زوج برای وصول آن است.

بخشنامه جدید قوه قضائیه و تأثیر آن بر انتخاب مسیر

بخشنامه مورخ 1403/07/24 قوه قضائیه تغییرات مهمی در نحوه مطالبه مهریه ایجاد کرده است. پیش از این بخشنامه، در صورتی که مهریه در سند رسمی ازدواج قید شده بود، زوجه برای مطالبه آن ابتدا باید به اداره اجرای ثبت مراجعه می کرد و در صورت عدم وصول مهریه یا عدم یافتن اموال، با اخذ گواهی از ثبت، می توانست به دادگاه مراجعه کند. این فرآیند اغلب زمان بر بود و گاهی به زوج فرصت می داد تا اموال خود را منتقل کند.

با بخشنامه جدید، این الزام برداشته شده است. به این معنی که زوجه از ابتدا می تواند به انتخاب خود، یا از طریق اداره اجرای ثبت اقدام کند و یا مستقیماً به دادگاه خانواده مراجعه نماید. این بخشنامه به زوجه انعطاف بیشتری در انتخاب مسیر مطالبه می دهد و می تواند در سرعت و کارایی فرآیند تأثیر مثبت داشته باشد. این تغییر به ویژه برای زنانی که به سرعت نیاز به توقیف اموال دارند و نگران انتقال دارایی های همسرشان هستند، از اهمیت بالایی برخوردار است.

برای روشن تر شدن تفاوت های دو مسیر، جدول زیر می تواند مفید باشد:

ویژگی	اجرا از طریق اداره ثبت	اجرا از طریق دادگاه خانواده
هزینه اولیه	کمتر (فقط هزینه دفترخانه و نیم عشر پس از وصول)	بیشتر (3.5% از ارزش مهریه)
سرعت	بالاتر (به ویژه در توقیف اموال)	متوسط تا طولانی
نیاز به اثبات اعسار زوج	بار اثبات بر عهده زوج است (اگر توان پرداخت ندارد)	بار اثبات بر عهده زوج است و دادگاه رسیدگی می کند
امکان توقیف اموال قبل از حکم	بله (پس از صدور اجراییه)	بله (از طریق تأمین خواسته)
کاربرد در عقد موقت	خیر	بله
نیاز به گواهی عدم کفایت اموال	در صورت عدم یافتن اموال، برای مراجعه به دادگاه نیاز است.	مطابق بخشنامه جدید، دیگر نیازی نیست.

پیامدها و ملاحظات حقوقی مطالبه مهریه

اجرا گذاشتن مهریه، عملی حقوقی است که پیامدهای متعددی هم برای زوج و هم برای زوجه در پی دارد. شناخت این پیامدها و ملاحظات حقوقی می تواند به طرفین کمک کند تا با دید بازتر و آگاهانه تری نسبت به این فرآیند اقدام یا با آن مواجه شوند.

عواقب برای زوج (مرد)

مردی که مهریه همسر خود را پرداخت نمی کند، با عواقب قانونی مختلفی روبرو خواهد شد:

• احکام جلب و توقیف اموال: در صورتی که زوج توانایی مالی پرداخت مهریه را داشته باشد اما از پرداخت آن امتناع کند و یا درخواست اعسار او در دادگاه پذیرفته نشود و اقساط تعیین شده را نیز نپردازد، زوجه می تواند از طریق اجرای احکام دادگاه یا اداره ثبت، درخواست جلب او را مطرح کند. همچنین، تمامی اموال و دارایی های مرد، به جز مستثنیات دین، قابل توقیف برای وصول مهریه هستند.
  • انواع اموال قابل توقیف: شامل اموال منقول (مانند خودرو، موجودی حساب بانکی، سهام، حقوق و مزایای دریافتی از کار)، و اموال غیرمنقول (مانند ملک، زمین، باغ). توقیف حقوق و مستمری، با رعایت سقف قانونی یک سوم یا یک چهارم (بسته به وضعیت تأهل و تجرد)، امکان پذیر است.
  • مستثنیات دین: اموالی هستند که قانوناً قابل توقیف نیستند و برای ادامه زندگی متعارف بدهکار لازم و ضروری شناخته می شوند. این اموال شامل مسکن مورد نیاز، اثاثیه ضروری زندگی، ابزار کار، کتب و وسایل علمی و پژوهشی، و همچنین مقداری از وجوه نقد برای تأمین معاش به مدت یک ماه می شود.
• ممنوع الخروجی: در صورت مطالبه مهریه، زوجه می تواند درخواست ممنوع الخروجی زوج را مطرح کند تا او نتواند از کشور خارج شود. این اقدام می تواند اهرم فشاری برای پرداخت مهریه باشد و از خروج فرد بدهکار و تضییع حقوق زوجه جلوگیری کند.
• فرآیند درخواست اعسار و تقسیط مهریه: اگر زوج توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند به دادگاه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را ارائه دهد. دادگاه پس از بررسی مدارک و شواهد (مانند لیست اموال و بدهی ها، شهادت شهود)، در صورت احراز اعسار، مهریه را به صورت اقساطی (ماهانه یا سالانه) تقسیط می کند. مرد موظف است اقساط را به موقع پرداخت کند، در غیر این صورت، مجدداً با عواقب قانونی (مانند جلب) مواجه خواهد شد.
• نکاتی در مورد انتقال اموال قبل از مطالبه مهریه: اگر زوج با قصد فرار از پرداخت مهریه و پس از مطالبه یا حتی در شرف مطالبه مهریه، اقدام به انتقال اموال خود به نام دیگران (مانند همسر دوم، بستگان یا دوستان) کند، این معامله می تواند «معامله به قصد فرار از دین» تلقی شود. در این صورت، زوجه می تواند با طرح دعوای ابطال معامله، آن انتقال را بی اثر کرده و اموال را مجدداً به ملکیت زوج بازگرداند تا امکان توقیف آن ها برای مهریه فراهم شود. این نوع دعاوی پیچیدگی های خاص خود را دارند و نیازمند اثبات قصد فرار از دین هستند.

نکات مهم برای زوجه (زن)

زوجه نیز برای مطالبه مهریه خود باید به نکات مهمی توجه کند تا فرآیند را به بهترین شکل ممکن پیش ببرد:

• اهمیت سرعت عمل در آغاز فرآیند: هرچه زوجه سریع تر اقدام به مطالبه مهریه کند، احتمال شناسایی و توقیف اموال زوج پیش از انتقال احتمالی آن ها بیشتر می شود. تأخیر در این زمینه می تواند به زوج فرصت دهد تا با برنامه ریزی قبلی، دارایی های خود را از دسترس خارج کند.
• چالش های احتمالی (عدم وجود اموال، تبانی زوج برای انتقال اموال): زوجه باید آمادگی مواجهه با چالش هایی مانند عدم وجود اموال محسوس از زوج یا تلاش او برای پنهان کردن یا انتقال صوری دارایی ها را داشته باشد. در چنین مواردی، نیاز به پیگیری های حقوقی دقیق تر و گاهی طولانی تر است.
• مدیریت انتظارات در مورد مدت زمان و نتیجه نهایی: فرآیند اجرا گذاشتن مهریه ممکن است زمان بر باشد و نتیجه نهایی آن همیشه مطابق با انتظار اولیه زوجه نباشد (مانند تقسیط مهریه به اقساط کوچک). بنابراین، مدیریت صحیح انتظارات و واقع بینی نسبت به روند قضایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

انتخاب بهترین مسیر برای اجرا گذاشتن مهریه

تصمیم گیری در مورد انتخاب بهترین روش برای اجرا گذاشتن مهریه، یکی از حساس ترین مراحل برای زوجه است. این انتخاب باید با توجه به شرایط خاص هر پرونده، از جمله وضعیت مالی زوج، نوع مهریه، و فوریت نیاز زوجه به وصول آن صورت گیرد. هیچ روش واحدی به عنوان بهترین برای همه موارد وجود ندارد، بلکه بهترین روش، مناسب ترین روش برای شرایط خاص زوجه است.

تحلیل سناریوهای مختلف

برای انتخاب آگاهانه، تحلیل سناریوهای رایج می تواند راهگشا باشد:

• در صورت وجود اموال مشخص و قابل توقیف از زوج: اگر زوجه از وجود اموال مشخصی مانند ملک، خودرو، یا حساب بانکی با موجودی قابل توجه از زوج اطلاع دارد، مسیر اداره اجرای ثبت معمولاً توصیه می شود. دلیل این امر، سرعت بالاتر اداره ثبت در استعلام و توقیف اموال و همچنین هزینه اولیه کمتر آن است. در این حالت، نیازی به طی مراحل طولانی دادرسی در دادگاه نیست و مستقیماً می توان به توقیف و نهایتاً فروش اموال اقدام کرد.
• در صورت عدم اطلاع از اموال یا عدم وجود اموال محسوس: اگر زوجه اطلاعات دقیقی از اموال زوج ندارد، یا می داند که زوج اموال قابل توجهی به نام خود ندارد، مسیر دادگاه خانواده انتخاب مناسب تری است. در این روش، دادگاه می تواند به صورت جامع تر به پرونده رسیدگی کرده و حتی در صورت عدم وجود اموال مادی، حکم به پرداخت مهریه صادر کند و سپس از طریق اجرای احکام، پیگیری های لازم (مانند استعلام از تمامی ارگان ها، توقیف حقوق یا طرح دعوای اعسار) را انجام دهد. همچنین، بخشنامه جدید قوه قضائیه نیز امکان مراجعه مستقیم به دادگاه را بدون نیاز به گواهی عدم کفایت اموال از ثبت فراهم کرده است که این مسیر را تسهیل می کند.
• در صورت فوریت و نیاز به ممنوع الخروجی: اگر هدف اصلی زوجه، جلوگیری سریع از خروج زوج از کشور باشد، اقدام از طریق اداره اجرای ثبت معمولاً سریع تر به نتیجه می رسد. اداره ثبت می تواند در مدت زمان کوتاه تری نسبت به دادگاه، دستور ممنوع الخروجی را صادر کند. هرچند دادگاه نیز این امکان را دارد، اما روند رسیدگی آن ممکن است کمی طولانی تر باشد.

نقش وکیل متخصص در پرونده مهریه

با توجه به پیچیدگی های قوانین و مقررات مربوط به مهریه، حضور یک وکیل متخصص مهریه و حقوق خانواده می تواند نقش حیاتی در موفقیت پرونده ایفا کند. یک وکیل مجرب می تواند:

• ارائه مشاوره حقوقی تخصصی: وکیل با بررسی دقیق پرونده، وضعیت مالی زوج، نوع مهریه و سایر شرایط، بهترین مسیر حقوقی (ثبت یا دادگاه) را به زوجه پیشنهاد می دهد.
• تسریع فرآیند: با آشنایی کامل به رویه ها و مراحل قانونی، وکیل می تواند از اتلاف وقت جلوگیری کرده و فرآیند را با سرعت و کارایی بیشتری پیش ببرد.
• جمع آوری مدارک و مستندات: وکیل در جمع آوری مدارک لازم، از جمله سند ازدواج، مدارک شناسایی و حتی استعلامات مربوط به اموال زوج، زوجه را یاری می دهد.
• حفاظت از حقوق زوجه: وکیل با دانش حقوقی خود، از تضییع حقوق زوجه در مراحل مختلف دادرسی و اجرا، از جمله در برابر درخواست های اعسار زوج یا تلاش های او برای انتقال اموال، جلوگیری می کند.
• نمایندگی در مراجع قضایی و ثبتی: حضور وکیل به جای زوجه در جلسات دادگاه و مراحل اداری ثبت، از بار روانی و زمانی زوجه می کاهد.
• پیگیری مستمر پرونده: وکیل مسئول پیگیری تمامی مراحل اجرایی، از صدور اجرائیه تا توقیف اموال و وصول مهریه است و زوجه را از جزئیات روند مطلع می سازد.

بنابراین، برای حصول بهترین نتیجه و عبور کم دردسرتر از این فرآیند حقوقی، دریافت مشاوره از یک وکیل متخصص مهریه، اکیداً توصیه می شود.

برآورد هزینه ها و مدت زمان مطالبه مهریه

آگاهی از هزینه ها و مدت زمان تقریبی مطالبه مهریه برای زوجه بسیار مهم است تا بتواند با آمادگی مالی و ذهنی کافی، وارد این فرآیند شود. هزینه ها و زمان هر دو مسیر (ثبت و دادگاه) با یکدیگر متفاوت بوده و به عوامل مختلفی بستگی دارند.

هزینه های مطالبه از طریق ثبت

هزینه های مربوط به اجرا گذاشتن مهریه از طریق اداره اجرای ثبت، معمولاً کمتر از دادگاه است و شامل موارد زیر می شود:

• هزینه دفترخانه: مبلغی است که بابت صدور اجرائیه در دفترخانه ازدواج دریافت می شود. این مبلغ متغیر بوده و بسته به تعداد اوراق و خدمات، معمولاً بین پانصد هزار تا دو میلیون تومان متغیر است.
• هزینه نیم عشر دولتی: این هزینه معادل یک بیستم (۵ درصد) مبلغ مهریه است و پس از وصول مهریه از طریق اجرای ثبت، از محل اموال توقیف شده دریافت می شود. به عبارت دیگر، این هزینه در ابتدا از زوجه دریافت نمی شود و پس از پایان کار و حصول نتیجه، از دارایی های زوج کسر می گردد.
• سایر هزینه های جانبی: شامل هزینه های مربوط به استعلامات اموال، کارشناسی اموال توقیف شده و سایر امور اداری که مبلغ آن ها معمولاً ناچیز است.

هزینه های مطالبه از طریق دادگاه

هزینه های مربوط به مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده به مراتب بیشتر است و شامل موارد زیر می شود:

• هزینه دادرسی: این هزینه معادل ۳.۵ درصد از ارزش ریالی مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه) و در صورت افزایش مبلغ مهریه، درصد کمتری از مازاد آن محاسبه می شود. این مبلغ باید در زمان تقدیم دادخواست پرداخت شود.
• درخواست اعسار از هزینه دادرسی: اگر زوجه توانایی پرداخت هزینه دادرسی را نداشته باشد، می تواند همزمان با دادخواست مطالبه مهریه، دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز تقدیم کند. در صورت پذیرش این درخواست توسط دادگاه، زوجه موقتاً از پرداخت هزینه دادرسی معاف شده و پرداخت آن به پس از وصول مهریه از زوج موکول می شود.
• هزینه کارشناسی: در صورت لزوم (مثلاً برای ارزیابی اموال یا محاسبه ارزش مهریه غیرنقدی)، هزینه کارشناسی رسمی دادگستری نیز به این مبالغ افزوده خواهد شد.
• هزینه های جانبی: شامل هزینه دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، تمبر و سایر هزینه های اداری.

مدت زمان تقریبی فرآیند

مدت زمان اجرا گذاشتن مهریه به عوامل متعددی از جمله انتخاب مسیر (ثبت یا دادگاه)، حجم پرونده های در جریان در مراجع مربوطه، پیچیدگی شناسایی و توقیف اموال زوج، و همکاری یا عدم همکاری طرفین بستگی دارد. با این حال، یک برآورد کلی می تواند به شرح زیر باشد:

• از طریق اداره ثبت: در صورتی که اموال مشخص و قابل توقیفی از زوج وجود داشته باشد، این فرآیند می تواند بین ۳ تا ۸ ماه به طول انجامد. سرعت بالای توقیف و عدم نیاز به مراحل طولانی دادرسی، از عوامل اصلی این تسریع هستند.
• از طریق دادگاه خانواده: این مسیر معمولاً طولانی تر است و می تواند بین ۶ ماه تا ۱.۵ سال و حتی بیشتر طول بکشد. دلیل این امر، مراحل مختلف دادرسی (دادگاه بدوی، تجدیدنظر، فرجام خواهی)، احتمال طرح درخواست اعسار از سوی زوج، و مراحل اجرای احکام است.

مهم است که زوجه با واقع بینی به این بازه های زمانی نگاه کند و بداند که هر پرونده شرایط خاص خود را دارد و زمان های ذکر شده صرفاً تقریبی و بر اساس تجربیات عمومی هستند.

برآورد دقیق هزینه ها و مدت زمان، نیازمند مشورت با وکیل متخصص است، زیرا جزئیات هر پرونده می تواند تأثیر چشمگیری بر این موارد داشته باشد.

سوالات متداول

تقاضای مهریه از طریق دادگاه بهتر است یا اجرای ثبت؟

انتخاب بین دادگاه و اجرای ثبت بستگی به شرایط پرونده دارد. اگر اموال مشخصی از زوج در دسترس است، روش اجرای ثبت معمولاً سریع تر و کم هزینه تر است. اما اگر اطلاعاتی از اموال زوج در دست نیست یا مهریه عندالاستطاعه است، دادگاه خانواده گزینه جامع تری محسوب می شود. بخشنامه جدید قوه قضائیه نیز به زوجه امکان داده است که بدون نیاز به گواهی عدم کفایت اموال از ثبت، مستقیماً به دادگاه مراجعه کند.

عواقب اجرا گذاشتن مهریه برای مرد چیست؟

برای مرد، عواقب اجرا گذاشتن مهریه می تواند شامل توقیف اموال (منقول و غیرمنقول به جز مستثنیات دین)، ممنوع الخروجی، و در صورت عدم توانایی در اثبات اعسار یا عدم پرداخت اقساط مهریه، صدور حکم جلب باشد. همچنین، اگر مرد اقدام به انتقال صوری اموال به قصد فرار از دین کرده باشد، این معامله قابل ابطال است.

برای گرفتن مهریه چه باید کرد (چک لیست خلاصه)؟

برای شروع فرآیند گرفتن مهریه، ابتدا باید مدارک شناسایی و سند ازدواج را آماده کنید. سپس با توجه به وضعیت مالی همسر و نوع مهریه، یکی از دو مسیر زیر را انتخاب نمایید:

1. مراجعه به دفترخانه ثبت عقد و درخواست صدور اجرائیه، سپس پیگیری از اداره اجرای ثبت (در صورت وجود اموال مشخص).
2. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت دادخواست مطالبه مهریه همراه با درخواست تأمین خواسته (در صورت عدم اطلاع از اموال یا نیاز به رسیدگی جامع دادگاه).

مشورت با وکیل متخصص در تمامی مراحل توصیه می شود.

به اجرا گذاشتن مهریه چقدر طول می کشد؟

مدت زمان اجرا گذاشتن مهریه متغیر است. از طریق اداره ثبت، در صورت وجود اموال مشخص، ممکن است ۳ تا ۸ ماه طول بکشد. اما از طریق دادگاه خانواده، به دلیل مراحل طولانی تر دادرسی، این زمان می تواند ۶ ماه تا ۱.۵ سال و حتی بیشتر باشد. عواملی مانند تعداد پرونده ها، پیچیدگی شناسایی اموال و درخواست اعسار زوج، در این مدت تأثیرگذارند.

آیا مهریه سقف مشخصی دارد؟

در حال حاضر، قانون صراحتاً سقف مشخصی برای تعیین مهریه تعیین نکرده است. با این حال، طبق قوانین موجود، حمایت قانونی از مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه طلا صورت می گیرد. به این معنا که برای وصول ۱۱۰ سکه اول، امکان جلب زوج (در صورت عدم توانایی اثبات اعسار و عدم پرداخت اقساط) وجود دارد. اما برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، صرفاً توقیف اموال زوج امکان پذیر است و حکم جلب صادر نخواهد شد. لازم به ذکر است که بحث تعیین سقف برای مهریه همواره در مراجع قانون گذار مطرح بوده و ممکن است در آینده تغییراتی در این زمینه اعمال شود.

آیا امکان توقیف حقوق و مستمری برای مهریه وجود دارد؟

بله، حقوق و مستمری دریافتی زوج نیز می تواند برای پرداخت مهریه توقیف شود. میزان توقیف حقوق در قوانین مشخص شده است؛ معمولاً یک سوم حقوق کارمندان و بازنشستگان و یک چهارم حقوق نیروهای مسلح، پس از کسر کسورات قانونی، برای پرداخت مهریه قابل توقیف است. توقیف حقوق، به معنای قطع کامل آن نیست بلکه به صورت اقساط از حقوق ماهانه کسر و به زوجه پرداخت می شود.

نتیجه گیری

مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه در عقد نکاح، از جایگاه ویژه ای در قوانین ایران برخوردار است. نحوه اجرا گذاشتن مهریه، فرآیندی حقوقی است که می تواند از دو مسیر اصلی، یعنی اداره اجرای ثبت و دادگاه خانواده، پیگیری شود. انتخاب مسیر مناسب به عواملی چون نوع مهریه، وجود یا عدم وجود اموال مشخص از زوج، و همچنین نیاز زوجه به سرعت عمل بستگی دارد.

آگاهی از مبانی حقوقی مهریه، شرایط لازم برای مطالبه، مدارک مورد نیاز، مراحل گام به گام هر یک از روش ها، پیامدهای حقوقی برای طرفین و برآورد هزینه ها و مدت زمان، برای هر زوجه ای که قصد مطالبه مهریه خود را دارد، ضروری است. بخشنامه جدید قوه قضائیه نیز با حذف الزام به مراجعه اولیه به ثبت، انعطاف پذیری بیشتری را در انتخاب مسیر حقوقی برای زوجه فراهم کرده است.

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و ماهیت پرونده های مهریه، دریافت مشاوره از یک وکیل متخصص و با تجربه در امور خانواده نه تنها می تواند فرآیند را تسریع بخشد، بلکه از تضییع حقوق زوجه جلوگیری کرده و او را در رسیدن به بهترین نتیجه یاری رساند. انتخاب آگاهانه و اقدام به موقع، کلید موفقیت در وصول این حق قانونی است.