نام دیگر سرقت ادبی چیست

نام دیگر سرقت ادبی سرقت علمی یا پلیجریزم است. این عمل به معنای استفاده از ایده‌ها متون یا آثار دیگران بدون ذکر منبع اصلی و به نام خود فرد است. سرقت ادبی یک عمل غیراخلاقی و غیرقانونی محسوب می‌شود که پیامدهای جدی در محیط‌های آکادمیک و حرفه‌ای دارد و اعتبار فرد را زیر سوال می‌برد.

تعریف سرقت ادبی

سرقت ادبی که با عناوینی همچون سرقت علمی پلیجریزم (Plagiarism) یا پلاجیاریسم نیز شناخته می‌شود به استفاده غیرمجاز از آثار فکری ایده‌ها کلمات جملات ساختارها تصاویر موسیقی یا هر نوع محتوای خلاقانه دیگر که متعلق به فردی غیر از خودمان است بدون ارجاع‌دهی صحیح و به گونه‌ای که وانمود کنیم آن اثر متعلق به ماست اطلاق می‌گردد. این عمل صرفاً کپی کردن ساده نیست بلکه نوعی فریبکاری و دستبرد فکری محسوب می‌شود که شامل دزدیدن اثر و سپس ادعای مالکیت آن است. سرقت ادبی می‌تواند شامل بخش کوچکی یا تمام یک اثر باشد و حتی بازنویسی جزئی متن اصلی بدون ارجاع نیز در این دسته قرار می‌گیرد. این پدیده می‌تواند به صورت عمدی (Intentional Plagiarism) یا غیرعمدی (Unintentional Plagiarism) رخ دهد اما در هر دو صورت پیامدهای منفی و جدی برای مرتکب آن به همراه خواهد داشت.

انواع سرقت ادبی

سرقت ادبی اشکال گوناگونی دارد و در حوزه‌های مختلفی مانند ادبیات هنر علم پژوهش و رسانه مشاهده می‌شود. شناخت انواع مختلف این پدیده به درک بهتر آن و روش‌های پیشگیری از وقوع آن کمک می‌کند. هر یک از این انواع شیوه خاصی از استفاده نادرست از آثار دیگران را توصیف می‌کند و درجات متفاوتی از شدت را می‌تواند داشته باشد. در ادامه به بررسی رایج‌ترین انواع سرقت ادبی می‌پردازیم که در محیط‌های آکادمیک و حرفه‌ای اهمیت ویژه‌ای دارند.

سرقت ادبی مستقیم

سرقت ادبی مستقیم که به آن سرقت ادبی کامل یا جهانی نیز گفته می‌شود ساده‌ترین و آشکارترین شکل سرقت ادبی است. در این نوع فرد متنی را عیناً و بدون هیچ‌گونه تغییری از منبع اصلی کپی کرده و بدون ذکر نام نویسنده یا منبع آن را به نام خود منتشر می‌کند. این شامل کپی کردن پاراگراف‌ها جملات یا حتی تمام یک مقاله کتاب یا هر اثر دیگر است. این نوع سرقت ادبی جدی‌ترین شکل آن محسوب شده و معمولاً پیامدهای بسیار سنگینی در پی دارد زیرا نشان‌دهنده نیت کاملاً عمدی برای تقلب و فریب است. حتی اگر بخش کوچکی از متن به این روش کپی شود مصداق سرقت ادبی مستقیم خواهد بود.

بازنویسی بدون ارجاع‌دهی

بازنویسی یا پارافریز کردن به معنای بیان ایده یا اطلاعاتی از یک منبع با استفاده از کلمات و ساختار جملات خودمان است. این روش در نگارش علمی و تولید محتوا برای استفاده از منابع بسیار رایج و ضروری است اما اگر بازنویسی بدون ارجاع‌دهی صحیح به منبع اصلی صورت گیرد مصداق سرقت ادبی محسوب می‌شود. حتی اگر کلمات و جملات کاملاً تغییر کرده باشند ایده اصلی مفهوم یا اطلاعات متعلق به نویسنده اصلی است و عدم ذکر منبع به این معنی است که فرد مالکیت ایده را به خود نسبت داده است. بازنویسی بدون ارجاع یکی از رایج‌ترین انواع سرقت ادبی غیرعمدی در میان دانشجویان و پژوهشگران است.

سرقت ایده

سرقت ایده زمانی رخ می‌دهد که فردی ایده مفهوم نظریه یا طرحی را که توسط شخص دیگری ارائه شده است بدون ذکر نام صاحب ایده در کار خود به کار می‌برد و آن را به عنوان ایده اصلی خود مطرح می‌کند. این نوع سرقت ادبی می‌تواند پیچیده‌تر از سرقت متن باشد زیرا ایده‌ها به سادگی کلمات قابل ردیابی نیستند. با این حال اگر ایده‌ای بکر و نوآورانه که برای اولین بار توسط فردی مطرح شده بدون ارجاع مورد استفاده قرار گیرد مصداق سرقت ایده است. این نوع سرقت ادبی با الهام گرفتن تفاوت دارد؛ در الهام گرفتن فرد با دیدن کار دیگران ایده‌ای جدید خلق می‌کند در حالی که در سرقت ایده اصل ایده یا مفهوم بدون تغییر یا با تغییرات جزئی استفاده می‌شود.

سرقت ادبی از خود

سرقت ادبی از خود یا Self-Plagiarism به استفاده مجدد از بخش‌هایی از کارهای قبلی خود فرد بدون ذکر ارجاع یا مشخص کردن اینکه این بخش قبلاً منتشر شده است گفته می‌شود. این نوع سرقت ادبی به ویژه در محیط‌های آکادمیک و پژوهشی اهمیت دارد زیرا انتظار می‌رود هر اثر منتشر شده حاوی اطلاعات جدید و اصیل باشد. استفاده مجدد از متون داده‌ها یا ایده‌هایی که قبلاً در مقاله پایان‌نامه کتاب یا گزارش دیگری منتشر شده‌اند بدون ارجاع مناسب می‌تواند اعتبار کار جدید را زیر سوال ببرد و ناشران یا دانشگاه‌ها نسبت به آن حساسیت نشان می‌دهند. حتی اگر مالکیت اثر قبلی متعلق به خود فرد باشد عدم شفافیت در مورد استفاده مجدد مصداق سرقت ادبی از خود است.

سرقت ادبی موزاییکی

سرقت ادبی موزاییکی یا Patchwork Plagiarism شکلی پیچیده‌تر از سرقت ادبی است که در آن فرد بخش‌هایی از متن اصلی را کپی کرده و با تغییرات جزئی در کلمات یا ساختار جملات آن را با متن خود ترکیب می‌کند. در این روش سارق ادبی کلمات کلیدی یا عبارات مهم را از منبع اصلی برداشته و آن‌ها را در جملات و پاراگراف‌های خود جای می‌دهد بدون اینکه به منبع اصلی ارجاع دهد. کشف این نوع سرقت ادبی دشوارتر از سرقت مستقیم است زیرا متن کاملاً شبیه به منبع اصلی نیست اما ایده ساختار و بخش‌های قابل توجهی از عبارات مستقیماً از منبع اصلی گرفته شده‌اند. این روش نیز نوعی فریبکاری محسوب می‌شود.

پیامدهای سرقت ادبی

ارتکاب به سرقت ادبی می‌تواند پیامدهای بسیار جدی و گسترده‌ای در زندگی فرد به ویژه در محیط‌های آکادمیک و حرفه‌ای داشته باشد. این پیامدها تنها به جنبه‌های مالی یا حقوقی محدود نمی‌شوند بلکه اعتبار و وجهه فرد را نیز به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند و می‌توانند آینده شغلی و تحصیلی او را به خطر بیندازند. پیامدهای سرقت ادبی بسته به شدت و نوع سرقت سیاست‌های نهاد مربوطه و قوانین کشور متفاوت است اما در هر صورت نشان‌دهنده عواقب ناگوار ناشی از عدم رعایت اصول اخلاقی و حقوق مالکیت فکری است.

پیامدهای آکادمیک سرقت ادبی

در محیط‌های دانشگاهی و پژوهشی سرقت ادبی به شدت مورد نکوهش قرار می‌گیرد و پیامدهای سنگینی برای دانشجویان اساتید و پژوهشگران در پی دارد. برای دانشجویان این پیامدها می‌تواند شامل دریافت نمره صفر برای تکلیف یا پایان‌نامه رد شدن در درس تعلیق از تحصیل یا حتی اخراج دائم از دانشگاه باشد. اساتید و پژوهشگران نیز با پیامدهایی نظیر از دست دادن اعتبار علمی رد شدن مقالات در ژورنال‌های معتبر از دست دادن موقعیت شغلی یا تنزل رتبه علمی مواجه می‌شوند. سرقت ادبی در محیط آکادمیک نه تنها به فرد آسیب می‌زند بلکه اعتبار دانشگاه یا مؤسسه پژوهشی مربوطه را نیز خدشه‌دار می‌کند و روند پیشرفت علمی را مختل می‌سازد.

پیامدهای حقوقی سرقت ادبی

علاوه بر پیامدهای اخلاقی و آکادمیک سرقت ادبی می‌تواند پیامدهای حقوقی نیز داشته باشد به خصوص زمانی که حقوق کپی‌رایت (حق نشر) صاحب اثر نقض شود. قوانین مربوط به مالکیت فکری و حق نشر در کشورهای مختلف وجود دارند و سرقت ادبی می‌تواند منجر به پیگرد قانونی از سوی صاحب اثر شود. این پیامدها ممکن است شامل جریمه‌های مالی سنگین پرداخت غرامت به صاحب اثر و در برخی موارد حتی مجازات حبس باشد. در ایران طبق ماده ۲۳ قانون حمایت از حقوق مؤلفان مصنفان و هنرمندان انتشار اثری که مورد حمایت این قانون است به نام دیگری جرم محسوب شده و مجازات حبس در پی دارد. این پیامدهای حقوقی نشان‌دهنده اهمیت رعایت حقوق مالکیت فکری در سطح جامعه است.

مجازات سرقت ادبی

مجازات سرقت ادبی بسته به حوزه وقوع آن (آکادمیک نشر هنر و غیره) و قوانین داخلی هر کشور یا نهاد متفاوت است. در محیط‌های دانشگاهی همانطور که پیشتر ذکر شد مجازات‌ها از تذکر و کسر نمره تا تعلیق یا اخراج کامل دانشجو یا استاد متغیر است. در حوزه نشر و رسانه پیامدها می‌تواند شامل رد شدن اثر از دست دادن اعتبار حرفه‌ای و در صورت نقض حق نشر مواجهه با دعاوی حقوقی و پرداخت جریمه‌های سنگین مالی باشد. در برخی نظام‌های حقوقی سرقت ادبی می‌تواند به عنوان یک جرم کیفری نیز تلقی شده و مجازات‌هایی نظیر حبس را در پی داشته باشد. شدت مجازات اغلب به میزان و عمدی بودن سرقت ادبی بستگی دارد.

نحوه شناسایی سرقت ادبی

شناسایی سرقت ادبی به ویژه انواع پیچیده‌تر آن مانند سرقت موزاییکی یا بازنویسی بدون ارجاع همیشه آسان نیست و نیاز به دقت و ابزارهای مناسب دارد. یکی از روش‌های اولیه شناسایی بررسی تغییر ناگهانی در سبک نگارش لحن یا کیفیت متن است که ممکن است نشان‌دهنده استفاده از منبع دیگری باشد. همچنین بررسی ساختار جملات و واژگان غیرمعمول می‌تواند سرنخ‌هایی ارائه دهد. با این حال مؤثرترین روش در عصر حاضر استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی تشخیص سرقت ادبی است که قابلیت مقایسه متن مورد نظر را با حجم عظیمی از متون منتشر شده در پایگاه‌های داده و اینترنت دارند و درصد شباهت متنی را مشخص می‌کنند. این نرم‌افزارها ابزاری قدرتمند برای کمک به شناسایی سرقت ادبی هستند هرچند که تفسیر نتایج آن‌ها نیازمند دانش و تجربه است.

ابزارهای تشخیص سرقت ادبی

با توجه به حجم فزاینده اطلاعات و سهولت دسترسی به متون از طریق اینترنت استفاده از ابزارهای خودکار برای بررسی شباهت متنی و کمک به تشخیص سرقت ادبی به امری ضروری تبدیل شده است. این ابزارها با الگوریتم‌های پیچیده متن ارائه شده را با میلیاردها منبع آنلاین مقالات علمی کتاب‌ها و پایان‌نامه‌ها مقایسه کرده و گزارش دقیقی از میزان و محل شباهت‌ها ارائه می‌دهند. این نرم‌افزارها به ویژه در محیط‌های آکادمیک ژورنال‌های علمی و صنعت نشر برای تضمین اصالت آثار مورد استفاده قرار می‌گیرند. هرچند این ابزارها درصد شباهت را گزارش می‌دهند تشخیص اینکه این شباهت مصداق سرقت ادبی است یا خیر نیازمند بررسی انسانی است.

معرفی نرم افزارهای بررسی سرقت ادبی

نرم‌افزارها و ابزارهای متعددی برای بررسی شباهت متنی و تشخیص سرقت ادبی وجود دارند که هر یک دارای ویژگی‌ها پایگاه‌های داده و دقت متفاوتی هستند. برخی از این ابزارها بیشتر برای استفاده فردی مناسب‌اند در حالی که برخی دیگر برای مؤسسات بزرگ دانشگاه‌ها و ناشران طراحی شده‌اند. از جمله شناخته‌شده‌ترین نرم‌افزارهای پولی در این زمینه می‌توان به iThenticate, Turnitin (که بیشتر در دانشگاه‌ها استفاده می‌شود), Grammarly (با قابلیت بررسی سرقت ادبی), Copyleaks, PlagScan و WriteCheck اشاره کرد. همچنین ابزارهای رایگانی نیز وجود دارند اما معمولاً دقت کمتری دارند پایگاه داده آن‌ها محدودتر است و ممکن است امنیت متن بارگذاری شده را تضمین نکنند. انتخاب نرم‌افزار مناسب بستگی به نیاز و حساسیت متن مورد بررسی دارد.

درباره آیثنتیکیت iThenticate

آیثنتیکیت (iThenticate) یکی از معتبرترین و پرکاربردترین نرم‌افزارهای تشخیص سرقت ادبی در سطح جهان است به ویژه در حوزه مقالات علمی و پژوهشی. این نرم‌افزار که بخشی از خانواده محصولات Turnitin است به طور خاص برای استفاده توسط ناشران محققان و مؤسسات آکادمیک طراحی شده است. iThenticate دارای پایگاه داده بسیار گسترده‌ای است که شامل میلیون‌ها مقاله منتشر شده در ژورنال‌های معتبر بین‌المللی کتاب‌ها پایان‌نامه‌ها و حجم عظیمی از محتوای موجود در اینترنت می‌شود. این ابزار با مقایسه دقیق متن ارسالی با این منابع گزارش جامعی از درصد شباهت متنی و منابع مشابه ارائه می‌دهد که به داوران و سردبیران مجلات در تصمیم‌گیری در مورد اصالت مقاله کمک شایانی می‌کند. دقت و جامعیت پایگاه داده iThenticate را به ابزاری قابل اعتماد در مبارزه با سرقت علمی تبدیل کرده است.

پیشگیری از سرقت ادبی

پیشگیری از سرقت ادبی هم به نفع فرد نویسنده است و هم به نفع جامعه علمی و حرفه‌ای. بهترین راه برای جلوگیری از وقوع این پدیده آگاهی از اصول نگارش علمی و اخلاقی و رعایت دقیق آن‌ها در تمام مراحل تولید محتوا است. این شامل یادگیری نحوه صحیح استفاده از منابع دیگران تشخیص تفاوت بین الهام گرفتن و سرقت ایده و درک اهمیت اصالت و خلاقیت در کار خود است. علاوه بر این استفاده از ابزارها و تکنیک‌های خاصی می‌تواند به نویسندگان کمک کند تا از عدم شباهت ناخواسته متن خود با منابع دیگر اطمینان حاصل کنند و از اتهام سرقت ادبی در امان بمانند. تمرکز بر تولید محتوای اصیل و نوآورانه همواره بهترین راهبرد است.

ارجاع‌دهی صحیح

یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین روش‌های پیشگیری از سرقت ادبی ارجاع‌دهی صحیح و دقیق به تمام منابعی است که در نگارش متن از آن‌ها استفاده شده است. ارجاع‌دهی به معنای ذکر مشخصات نویسنده عنوان اثر و اطلاعات انتشار منبعی است که ایده نقل قول مستقیم یا اطلاعاتی از آن گرفته شده است. سیستم‌های مختلفی برای ارجاع‌دهی وجود دارند مانند APA MLA شیکاگو و ونکوور که هر یک قواعد خاص خود را برای ذکر منابع در متن (in-text citation) و در فهرست منابع پایانی دارند. انتخاب سبک ارجاع‌دهی معمولاً توسط ژورنال دانشگاه یا ناشر تعیین می‌شود. ارجاع‌دهی صحیح نشان‌دهنده احترام به حقوق مؤلفان اصلی و شفافیت در مورد منابع مورد استفاده است و از اتهام سرقت ادبی جلوگیری می‌کند.

استفاده از ابزارهای پارافریز

ابزارهای پارافریز (بازنویسی) می‌توانند به نویسندگان کمک کنند تا متون را با کلمات و ساختار جملات خود بازنویسی کنند و درصد شباهت متنی با منبع اصلی را کاهش دهند. این ابزارها با پیشنهاد مترادف‌ها و تغییر ساختار جملات فرآیند بازنویسی را تسهیل می‌کنند. با این حال لازم است در استفاده از این ابزارها نهایت دقت به عمل آید. استفاده صرف از ابزارهای پارافریز بدون درک عمیق متن و بازنویسی واقعی به زبان خود ممکن است منجر به تولید متنی شود که هرچند کلمات آن متفاوت است اما ساختار و ایده اصلی کاملاً کپی‌برداری شده و همچنان مصداق سرقت ادبی (به ویژه سرقت موزاییکی یا بازنویسی بدون ارجاع) باشد. این ابزارها باید به عنوان کمک‌کننده در فرآیند بازنویسی استفاده شوند نه جایگزینی برای درک و نگارش مستقل.

سرقت ادبی در انواع محتوا

مفهوم سرقت ادبی تنها به متون نوشتاری محدود نمی‌شود و در تمام انواع محتوای خلاقانه و فکری کاربرد دارد. این شامل استفاده غیرمجاز از تصاویر عکس‌ها نمودارها موسیقی ویدئوها کد نرم‌افزار طرح‌های گرافیکی و سایر آثار هنری و خلاقانه است. برای مثال استفاده از یک عکس بدون اجازه عکاس و ذکر منبع استفاده از قطعه‌ای موسیقی در یک ویدئو بدون کسب مجوز یا کپی کردن طرح یک نقاشی همگی مصداق سرقت ادبی یا هنری محسوب می‌شوند و حقوق مالکیت فکری صاحب اثر را نقض می‌کنند. با گسترش استفاده از محتوای چندرسانه‌ای در فضای آنلاین اهمیت رعایت حقوق مؤلفان در این حوزه‌ها نیز بیش از پیش نمایان شده است و نیازمند ارجاع‌دهی مناسب یا کسب مجوزهای لازم است.

نام دیگر سرقت ادبی چیست؟

نام دیگر سرقت ادبی سرقت علمی یا پلیجریزم (Plagiarism) است که در فارسی به آن پلاجیاریسم نیز گفته می‌شود.

سرقت ادبی چیست؟

سرقت ادبی به استفاده از ایده‌ها متون یا آثار دیگران بدون ذکر منبع و به نام خود اطلاق می‌شود که عملی غیراخلاقی و اغلب غیرقانونی است.

انواع سرقت ادبی کدام است؟

انواع رایج شامل سرقت مستقیم بازنویسی بدون ارجاع سرقت ایده سرقت از خود و سرقت موزاییکی هستند.

پیامدهای سرقت ادبی چیست؟

پیامدها شامل پیامدهای آکادمیک (مانند اخراج) و پیامدهای حقوقی (مانند جریمه و حبس) است.

چه مقدار سرقت ادبی قابل قبول است؟

هیچ مقدار سرقت ادبی قابل قبول نیست. نرم‌افزارها درصد شباهت را گزارش می‌دهند اما قابل قبول بودن آن به تصمیم نهاد مربوطه بستگی دارد و معمولاً درصد بسیار پایینی در حد چند درصد پذیرفته می‌شود.