چند درصد اموال زن به شوهر میرسد

در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، سهم شوهر از اموال همسر متوفی خود، تابعی از وجود یا عدم وجود فرزند برای زن است. اگر زن فرزندی داشته باشد، سهم الارث شوهر یک چهارم (۲۵ درصد) از کل ماترک وی خواهد بود. در صورت عدم وجود فرزند برای زن، سهم شوهر به یک دوم (۵۰ درصد) از تمامی اموال او افزایش می یابد.

مبحث ارث، به دلیل ارتباط مستقیم با حقوق مالی افراد و پیچیدگی های قانونی و شرعی، همواره از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. در روابط زوجین، فوت یکی از طرفین می تواند پیامدهای حقوقی متعددی در پی داشته باشد که آگاهی از آنها برای هر دو طرف و سایر وراث ضروری است. قانون مدنی ایران با الهام از فقه اسلامی، مقررات دقیقی را برای توارث زوجین وضع کرده است. این مقاله با هدف تبیین جامع سهم الارث مرد از همسر متوفی خود، به تفصیل به بررسی شرایط، میزان و نحوه محاسبه این سهم، اموال مشمول ارث و موانع قانونی می پردازد. ارائه مثال های کاربردی و استناد به مواد قانونی مرتبط، به درک بهتر موضوع برای مخاطبان کمک خواهد کرد.

شرایط اساسی ارث بردن شوهر از همسر متوفی

ارث بردن زوج از زوجه، همانند سایر موارد توارث، منوط به تحقق شرایط خاصی است که در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران به وضوح بیان شده اند. این شرایط، مبنای هرگونه ادعای ارث بری شوهر از همسر متوفی خود را تشکیل می دهند و عدم وجود هر یک از آنها می تواند مانع از تحقق این حق شود.

عقد دائم و زنده بودن زوجین حین فوت

ماده ۸۶۱ قانون مدنی تصریح دارد که موجب ارث دو امر است: نسب و سبب. در این زمینه، رابطه زوجیت یک سبب برای ارث بردن محسوب می شود. بر اساس ماده ۹۴۰ قانون مدنی، زوجین که علقه زوجیت دائم بین آنها موجود باشد و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می برند. این ماده به صراحت بیانگر دو شرط اساسی است:

• دائم بودن عقد ازدواج: تنها در صورتی که ازدواج به صورت دائم ثبت شده باشد، زوجین از یکدیگر ارث می برند. عقد موقت، هرچند با تعیین مهریه و مدت مشخص، موجب توارث نمی شود و حتی اگر شرط ارث بردن در ضمن عقد موقت گنجانده شود، این شرط باطل خواهد بود؛ چرا که قواعد ارث از جمله قوانین آمره محسوب می شوند و امکان توافق بر خلاف آنها وجود ندارد. با این حال، فرد می تواند با تنظیم وصیت نامه، بخشی از اموال خود را برای همسر موقتش وصیت کند.
• زنده بودن زوجین حین فوت: در لحظه فوت یکی از زوجین، دیگری باید زنده باشد تا حق ارث بری برای او ایجاد شود. اگر هر دو همزمان فوت کنند (مثلاً در یک حادثه)، اصل بر عدم توارث آنها از یکدیگر است، مگر آنکه تاریخ فوت یکی زودتر مشخص شود.

عدم موانع ارث

علاوه بر وجود رابطه زوجیت دائم و حیات در زمان فوت، هیچ یک از موانع قانونی ارث نباید وجود داشته باشد. این موانع شامل قتل عمد مورث، کفر (مسلمان نبودن) و لعان می شوند که در بخش های بعدی به تفصیل بررسی خواهند شد. اگر هر یک از این موانع برای شوهر وجود داشته باشد، حتی با وجود سایر شرایط، وی از اموال همسر متوفی خود ارث نخواهد برد. بنابراین، رعایت دقیق این شرایط از اهمیت بالایی برخوردار است.

میزان سهم الارث شوهر از اموال زن (پاسخ تفصیلی به کیورد اصلی)

یکی از مهمترین پرسش ها در زمینه حقوق ارث، مربوط به میزان سهم الارث زوج از ماترک زوجه متوفی است. قانون مدنی ایران، بر اساس وجود یا عدم وجود فرزند برای زن متوفی، سهم الارث شوهر را به صورت دقیق تعیین کرده است. این تقسیم بندی، معیار اصلی در فرآیند انحصار وراثت و تقسیم ترکه به شمار می رود.

سهم شوهر از اموال زن در صورت داشتن فرزند

ماده ۹۱۳ قانون مدنی به صراحت بیان می دارد: هر یک از زوجین که زنده باشند فرض خود را می برد و این فرض عبارت است نصف ترکه برای زوج و ربع آن برای زوجه در صورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد نداشته باشد و از ربع ترکه برای زوج و ثمن آن برای زوجه، در صورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد، مابقی ترکه بر طبق مقررات بین سایر وراث تقسیم می شود.

بر این اساس، اگر زن متوفی فرزندی داشته باشد، سهم الارث شوهر یک چهارم (۲۵ درصد) از کلیه اموال زن خواهد بود. این فرزند می تواند از ازدواج با همین شوهر یا از ازدواج های قبلی زن باشد. همچنین، فرزندان فرزندان (اولاد اولاد) یعنی نوه ها نیز در این مورد حکم فرزند را دارند و وجود آنها باعث می شود سهم شوهر به یک چهارم کاهش یابد.

مثال کاربردی: فرض کنید زنی فوت کرده و دارای یک فرزند از ازدواج قبلی خود است. کل دارایی او (شامل اموال منقول و غیرمنقول) مبلغ ۸۰۰ میلیون تومان باشد. در این صورت، سهم الارث شوهر متوفیه (با فرض عدم وجود موانع ارث) برابر با یک چهارم این مبلغ، یعنی ۲۰۰ میلیون تومان خواهد بود. مابقی اموال بین سایر ورثه نسبی، از جمله فرزند، تقسیم می شود.

سهم شوهر از اموال زن در صورت نداشتن فرزند

در صورتی که زن متوفی هیچ فرزندی، اعم از فرزند بلاواسطه یا اولاد اولاد (نوه) نداشته باشد، سهم الارث شوهر افزایش می یابد. مطابق ماده ۹۱۳ قانون مدنی، در این حالت، سهم شوهر یک دوم (۵۰ درصد) از کلیه اموال به جای مانده از همسر متوفی خواهد بود.

مثال کاربردی: اگر زنی فوت کند و هیچ فرزندی از خود به جای نگذاشته باشد و کل دارایی او ۶۰۰ میلیون تومان باشد، سهم الارث شوهر او (با فرض عدم وجود موانع ارث) برابر با یک دوم این مبلغ، یعنی ۳۰۰ میلیون تومان می شود.

در این حالت، پس از کسر سهم شوهر، مابقی اموال بین سایر ورثه نسبی زن (مانند پدر و مادر یا خواهر و برادر متوفی) تقسیم می گردد. در مواردی نادر که زن متوفی هیچ وارث نسبی دیگری جز شوهر نداشته باشد، پس از کسر سهم الارث زوج (یک دوم)، مابقی اموال (یک دوم باقی مانده) نیز به زوج رد می شود و او تمامی ترکه را به ارث می برد. این مورد خاص است و تنها در صورت عدم وجود هرگونه وارث نسبی (طبقات سه گانه ارث) محقق می شود.

اموالی که شوهر از همسر متوفی به ارث می برد

قانون مدنی ایران در مورد اموالی که زوج از زوجه متوفی به ارث می برد، رویکردی جامع دارد و تمامی دارایی های زن را مشمول ارث می داند، با این تفاوت که نحوه ارث بردن از اموال منقول و غیرمنقول ممکن است اندکی متفاوت باشد.

اموال منقول

اموال منقول، به هر نوع مالی گفته می شود که قابلیت جابجایی بدون آسیب به خود یا محل آن را دارد. شوهر از تمامی اموال منقول همسر متوفی خود، به صورت «عین» (خود شیء یا مال) ارث می برد. این اموال شامل موارد زیر می شوند:

• پول نقد و موجودی حساب های بانکی: تمامی وجوه نقد و سپرده های بانکی همسر متوفی.
• طلا و جواهرات: شامل تمامی زیورآلات و طلاجات شخصی زن.
• خودرو و سایر وسایل نقلیه: هر نوع وسیله نقلیه موتوری یا غیر موتوری که به نام زن باشد.
• اثاثیه منزل: لوازم و اثاثیه موجود در منزل که متعلق به زن باشد.
• سهام و اوراق بهادار: سهام شرکت ها، اوراق قرضه یا هر نوع سرمایه گذاری مشابه.
• حقوق بازنشستگی و مزایای بیمه: در برخی شرایط خاص، حقوق بازنشستگی یا مزایای بیمه عمر زن نیز می تواند به ورثه، از جمله شوهر، تعلق گیرد.

اموال غیرمنقول (عرصه و اعیان)

اموال غیرمنقول به اموالی اطلاق می شود که قابلیت جابجایی نداشته باشند، مانند زمین و ساختمان. پیش از اصلاحات قانون مدنی در سال ۱۳۸۷، زوجه تنها از قیمت ابنیه و اشجار (ساختمان ها و درختان) ارث می برد و از عرصه (زمین) ارث نمی برد. اما با اصلاح ماده ۹۴۶ و ۹۴۸ قانون مدنی در سال ۱۳۸۷، این رویه تغییر کرد.

در حال حاضر، زوج از تمامی اموال غیرمنقول زوجه (اعم از عرصه و اعیان) ارث می برد. این بدان معناست که سهم او هم از زمین و هم از بناها و سازه های روی آن محاسبه می شود. اما تفاوت عمده در نحوه ارث بردن است:

• سهم از قیمت: شوهر از اموال غیرمنقول، سهم خود را به صورت «قیمت» دریافت می کند. یعنی ابتدا این اموال توسط کارشناس رسمی دادگستری قیمت گذاری می شوند و سپس سهم شوهر از آن قیمت به وی پرداخت می گردد.
• استیفای عین: ماده ۹۴۸ قانون مدنی مقرر می دارد: هرگاه ورثه از اداء قیمت امتناع کنند، زوج یا زوجه می تواند حق خود را از عین اموال استیفاء نماید. این بدین معناست که اگر سایر ورثه (مثلاً فرزندان یا پدر و مادر زن) از پرداخت سهم قیمتی شوهر از اموال غیرمنقول خودداری کنند، شوهر می تواند با مراجعه به دادگاه، تقاضای تملک بخشی از عین مال غیرمنقول را به میزان سهم الارث خود نماید.

دیه

اگر زن متوفی در اثر حادثه ای که منجر به پرداخت دیه شود (مانند تصادف یا قتل)، فوت کرده باشد، دیه نیز جزو ماترک او محسوب می شود و شوهر، سهم قانونی خود را از این دیه دریافت خواهد کرد. هرچند دیه به اولیای دم پرداخت می شود، اما سهم الارث قانونی شوهر از آن محفوظ است و جزو ترکه وی تلقی می گردد.

مطابق ماده ۹۴۶ قانون مدنی اصلاحی، زوج از تمامی اموال زوجه ارث می برد و در صورت استنکاف وراث از پرداخت قیمت اموال غیرمنقول، زوج می تواند حق خود را از عین آن استیفا کند.

فرآیند محاسبه و تقسیم سهم الارث شوهر

محاسبه و تقسیم سهم الارث شوهر از همسر متوفی، فرآیندی حقوقی است که نیازمند دقت و رعایت مراحل قانونی مشخصی است. این فرآیند معمولاً در قالب انحصار وراثت و تقسیم ترکه انجام می شود.

گام های اساسی در انحصار وراثت و تقسیم ترکه

برای تعیین و دریافت سهم الارث شوهر، مراحل زیر باید به ترتیب طی شوند:

1. برآورد دقیق کل ماترک متوفی: در ابتدا باید تمامی اموال و دارایی های زن متوفی (اعم از منقول و غیرمنقول، مطالبات، دیه و سایر حقوق مالی) شناسایی و فهرست برداری شود. این مرحله شامل جمع آوری اسناد مالکیت، صورت حساب های بانکی، مدارک خودرو و هر آنچه که نشان دهنده دارایی های متوفی است، می شود.
2. کسر دیون و واجبات مالی و عبادی: پیش از تقسیم ارث، پرداخت برخی تعهدات و بدهی های زن متوفی از کل ماترک الزامی است. این موارد شامل:
   • هزینه های کفن و دفن: در حدود عرف و عادت.
   • دیون ممتاز: مانند مهریه همسر، نفقه معوقه و طلب اشخاص ثالث که دارای اسناد رسمی هستند.
   • واجبات مالی و عبادی: مانند خمس، زکات، روزه و نماز قضا (در صورت وصیت یا وجود تکلیف شرعی و درخواست ورثه برای پرداخت).

   تنها پس از کسر این موارد، باقی مانده اموال به عنوان «ترکه خالص» برای تقسیم بین ورثه در نظر گرفته می شود.

3. اعتبار بخشیدن به وصایای تا یک سوم از اموال: اگر زن متوفی وصیت نامه ای معتبر داشته باشد، وصیت او تا یک سوم (ثلث) از اموالش معتبر و لازم الاجرا است و باید قبل از تقسیم ارث بین ورثه، از ترکه جدا و به موصی له (کسی که وصیت به نفع او شده) داده شود. مازاد بر یک سوم، منوط به اجازه وراث است.
4. محاسبه سهم شوهر بر اساس وجود یا عدم وجود فرزند: پس از انجام مراحل فوق، نوبت به محاسبه سهم شوهر از ترکه خالص می رسد. این محاسبه بر اساس توضیحات ارائه شده در بخش قبلی، یعنی یک چهارم در صورت داشتن فرزند و یک دوم در صورت نداشتن فرزند، انجام می گیرد.

لزوم دریافت گواهی انحصار وراثت

اولین گام عملی و حقوقی برای تقسیم ارث، دریافت گواهی انحصار وراثت از شورای حل اختلاف است. این گواهی، ورثه قانونی متوفی و نسبت آنها با او را مشخص می کند. بدون این سند رسمی، هیچ نهاد دولتی یا خصوصی (مانند بانک، اداره ثبت اسناد، اداره مالیات) اقدام به نقل و انتقال یا تقسیم اموال نخواهد کرد.

نقش کارشناس رسمی در قیمت گذاری اموال (خصوصا غیرمنقول)

همانطور که ذکر شد، شوهر از اموال غیرمنقول سهم خود را به صورت «قیمت» دریافت می کند. برای تعیین این قیمت، مراجعه به کارشناس رسمی دادگستری ضروری است. کارشناس با توجه به موقعیت، نوع و کاربری ملک، ارزش روز آن را تعیین می کند. سپس، سایر ورثه باید سهم قیمتی شوهر را به او پرداخت کنند. در صورت امتناع از پرداخت، شوهر می تواند با طرح دعوی در دادگاه، الزام سایر ورثه به پرداخت قیمت را درخواست کند و یا حتی تحت شرایطی، سهم خود را از عین ملک استیفا نماید.

موانع قانونی ارث بردن شوهر از زن

با وجود شرایط عمومی ارث بری، برخی عوامل خاص می توانند مانع از تحقق حق ارث برای شوهر از همسر متوفی خود شوند. این موانع به دقت در قانون مدنی ایران پیش بینی شده اند و در صورت اثبات، حتی با وجود سایر شرایط، شوهر از ارث محروم خواهد شد.

مهمترین موانع ارث در حقوق ایران

• نکاح موقت: همانطور که قبلاً ذکر شد، در عقد موقت (صیغه)، زوجین از یکدیگر ارث نمی برند. حتی اگر در ضمن عقد شرط توارث قید شده باشد، این شرط به دلیل تعارض با قواعد آمره ارث، باطل و بی اثر است. بنابراین، مهمترین شرط برای ارث بردن، دائم بودن رابطه زوجیت در زمان فوت است.
• قتل عمد همسر: ماده ۸۸۰ قانون مدنی بیان می دارد: کسی که مورث خود را عمداً بکشد از ارث او ممنوع می شود. اگر شوهر به عمد همسر خود را به قتل برساند، از تمامی اموال او محروم خواهد شد. این حکم شامل معاونت در قتل نیز می شود.
• کفر: مطابق ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی، کافر از مسلمان ارث نمی برد و اگر در بین ورثه متوفای کافر، مسلم باشد، وارث مسلمان تمام ترکه را می برد. بنابراین، اگر زن مسلمان باشد و شوهر او کافر، شوهر از زن ارث نمی برد. اما برعکس، اگر زن کافر و شوهر مسلمان باشد، شوهر مسلمان از زن کافر ارث خواهد برد.
• لعان: لعان به معنای قسم خوردن و نفرین کردن متقابل زن و شوهر در شرایط خاصی است که منجر به نفی ولد یا اتهام زنا می شود. طبق ماده ۸۸۲ قانون مدنی، بعد از لعان زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند و همچنین فرزندی که به سبب انکار او لعان واقع شده از پدر و پدر از او ارث نمی برد.
• طلاق: طلاق نیز می تواند در برخی شرایط مانع از ارث بری شود، اما در همه موارد اینگونه نیست:
  • طلاق بائن: در طلاق بائن، رابطه زوجیت به طور کامل قطع می شود و زن و شوهر پس از آن از یکدیگر ارث نمی برند.
  • طلاق رجعی در ایام عده: ماده ۹۴۳ قانون مدنی مقرر می دارد: اگر شوهر زن خود را طلاق رجعی دهد و در زمان عده فوت کند، زن از او ارث می برد. لیکن اگر فوت شوهر بعد از انقضای مدت عده بوده یا طلاق بائن باشد، زن از مرد در صورت فوت هیچ ارثی نمی برد. این قاعده به طور متقابل نیز جاری است، یعنی اگر زن در ایام عده رجعی فوت کند، شوهر از او ارث می برد.
  • طلاق در زمان مرض و فوت در یک سال: ماده ۹۴۴ قانون مدنی استثنائی را برای طلاق در دوران بیماری بیان می کند: اگر شوهر در حال مرض زن خود را طلاق دهد و در ظرف یک سال از تاریخ طلاق به همان مرض بمیرد، در صورتی که زن ازدواج نکرده باشد از او ارث می برد اگر چه طلاق بائن باشد. شرط اصلی در اینجا این است که زن در طول این یک سال با شخص دیگری ازدواج نکرده باشد. این قاعده نیز به طور متقابل برای ارث بردن شوهر از زن نیز صادق است.
• ازدواج در حال مرض بدون دخول: ماده ۹۴۵ قانون مدنی نیز حالتی خاص را مطرح می کند: اگر مردی در حال مرض زنی را عقد کند و در همان مرض قبل از دخول بمیرد زن از او ارث نمی برد، لیکن اگر بعد از دخول یا بعد از صحت یافتن از آن مرض بمیرد زن از او ارث می برد. این قاعده نیز در خصوص ارث بردن شوهر از زن در موارد مشابه صدق می کند، یعنی اگر زن در حال مرض مردی را عقد کند و قبل از دخول فوت کند، مرد از او ارث نمی برد.

نکات حقوقی تکمیلی پیرامون سهم الارث شوهر از زن

علاوه بر موارد اساسی ذکر شده در خصوص سهم الارث شوهر از همسر متوفی، آگاهی از برخی نکات حقوقی تکمیلی می تواند به درک جامع تر موضوع و جلوگیری از بروز ابهامات و مشکلات احتمالی کمک کند. این نکات اغلب در فرآیندهای پیچیده تر انحصار وراثت و تقسیم ترکه مطرح می شوند.

تأثیر وصیت نامه زن بر سهم الارث شوهر

زن، همانند هر شخص دیگری، حق دارد وصیت نامه ای تنظیم کند و اموال خود را برای پس از فوتش تعیین تکلیف نماید. اما این وصیت نامه تنها تا یک سوم (ثلث) از کل دارایی های او (پس از کسر دیون و واجبات) معتبر و لازم الاجرا است. مازاد بر یک سوم وصیت، نیازمند تنفیذ و اجازه سایر وراث، از جمله شوهر، خواهد بود. بنابراین، اگر زن وصیت کرده باشد که شوهرش کمتر از سهم قانونی (یک چهارم یا یک دوم) ارث ببرد یا بخشی از اموالش را به شخص دیگری وصیت کرده باشد که این مقدار از ثلث بیشتر شود، شوهر می تواند نسبت به مازاد بر ثلث اعتراض کند و مانع اجرای آن شود، مگر اینکه رضایت دهد.

تکلیف مهریه زن پس از فوت او

مهریه، به محض وقوع عقد نکاح، به ملکیت زن درمی آید و یک دین ممتاز بر ذمه شوهر است. اگر زن فوت کند و مهریه خود را دریافت نکرده باشد، این مهریه به عنوان یک «دین» ممتاز، قبل از تقسیم ارث، باید از اموال شوهر پرداخت شود. به عبارت دیگر، مهریه در اینجا جزو ماترک زن نیست، بلکه یک طلب است که وراث زن (از جمله شوهر) می توانند آن را از شوهر متوفیه (یا اموال او در صورت فوت شوهر پس از زن) مطالبه کنند. اگر شوهر پس از پرداخت مهریه و دیون دیگر، از اموال باقی مانده زن سهم الارارث خود را دریافت می کند. این بدهی ممتاز، بر تمامی دیون دیگر (به جز هزینه های کفن و دفن و برخی واجبات عبادی) اولویت دارد.

اهمیت مالیات بر ارث و تأثیر آن بر ماترک

پس از فوت متوفی، بر اساس قانون مالیات های مستقیم، به اموالی که به وراث می رسد، مالیات بر ارث تعلق می گیرد. وراث موظف هستند ظرف مدت یک سال از تاریخ فوت، اظهارنامه مالیات بر ارث را به اداره امور مالیاتی مربوطه تسلیم کنند. میزان مالیات بر ارث بستگی به طبقه و درجه وراث و نوع اموال دارد. سهم شوهر نیز پس از کسر این مالیات و سایر هزینه های قانونی، تعیین و به او تعلق خواهد گرفت. عدم اقدام به موقع برای اظهارنامه مالیاتی می تواند منجر به تعلق جریمه به وراث شود.

مفهوم رد سهم الارث به زوج در صورت عدم وجود ورثه نسبی دیگر

در نظام حقوقی ایران، پس از تخصیص «فرض» (سهم ثابت) به ورثه فرض بر، اگر مازادی از ترکه باقی بماند و وارثی از همان طبقه برای بردن «قرابت» (سهم غیرثابت) وجود نداشته باشد، این مازاد به نسبت فرض بین ورثه تقسیم می شود. در خصوص زوج، ماده ۹۲۷ قانون مدنی مقرر می دارد: شوهر هرگاه در طبقه اولی وارث دیگر با او نباشد یک سوم، در طبقه دوم دو ثلث و در طبقه سومی تمام ترکه را می برد. این بدین معناست که اگر زن متوفی فرزندی نداشته باشد و هیچ وارث نسبی دیگری نیز در طبقه اول، دوم یا سوم وجود نداشته باشد (مانند پدر و مادر، خواهر و برادر، یا عمو و عمه)، پس از آنکه شوهر فرض خود (یک دوم) را برد، باقی مانده ترکه نیز به او «رد» می شود و او تمامی اموال زن را به ارث می برد.

قانون مدنی ایران، حقوق وراث را با دقت بالایی تبیین کرده است؛ اما پیچیدگی های مربوط به انواع اموال و وضعیت وراث، لزوم دقت در فرآیند انحصار وراثت را دوچندان می کند.

تفاوت سهم الارث زوجین از یکدیگر

یکی از مباحث کلیدی در حقوق ارث، مقایسه سهم الارث زن و شوهر از یکدیگر است. این تفاوت ها هم در میزان سهم و هم در نوع اموالی که از آن ارث برده می شود، قابل مشاهده است و ناشی از فلسفه و احکام شرعی حاکم بر قانون مدنی ایران است.

مقایسه سهم شوهر از زن با سهم زن از شوهر

سهم الارث زوجین از یکدیگر به طور خلاصه در جدول زیر قابل مقایسه است:

وضعیت	سهم الارث شوهر از زن	سهم الارث زن از شوهر
در صورت وجود فرزند (از متوفی)	یک چهارم (۲۵%) از تمامی اموال	یک هشتم (۱۲.۵%) از تمامی اموال
در صورت عدم وجود فرزند (از متوفی)	یک دوم (۵۰%) از تمامی اموال	یک چهارم (۲۵%) از تمامی اموال

همانطور که مشاهده می شود، در هر دو حالت (داشتن یا نداشتن فرزند)، سهم الارث شوهر از همسر متوفی خود، دو برابر سهم الارث زن از همسر متوفی اش است. این تفاوت در میزان سهم الارث، ریشه در مبانی فقهی و شرعی دارد که مسئولیت های مالی و معیشتی خانواده را بر عهده مرد می دانند. در صورت تعدد زوجات، سهم الارث قانونی (یک هشتم یا یک چهارم) بین تمامی همسران دائم متوفی به تساوی تقسیم می شود.

تأثیر اصلاحات قانون مدنی بر حقوق زوجه از اموال غیرمنقول

تا پیش از اصلاح مواد ۹۴۶ و ۹۴۸ قانون مدنی در سال ۱۳۸۷، زن تنها از قیمت ابنیه و اشجار (ساختمان ها و درختان) ارث می برد و از «عرصه» (زمین) هیچ سهمی نداشت. این موضوع همواره یکی از نقاط مورد بحث در حقوق خانواده بود. اما با اصلاحات صورت گرفته، ماده ۹۴۶ قانون مدنی تغییر یافت و مقرر شد که زوجه نیز از «قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان» ارث ببرد. این اصلاحیه، حقوق مالی زن را در حوزه اموال غیرمنقول به طور چشمگیری بهبود بخشید و باعث شد زن نیز از ارزش زمین به جا مانده از شوهر خود سهم ببرد.

این تغییر قانونی، هرچند به طور مستقیم به سهم الارث شوهر از زن مربوط نمی شود، اما نشان دهنده رویکرد قانون گذار در به روزرسانی قوانین ارث متناسب با تحولات اجتماعی و تأمین عدالت بیشتر در روابط زوجین است. از سوی دیگر، این اصلاحیه تأثیری بر سهم الارث شوهر از زن نداشت و مرد کماکان از تمامی اموال منقول و غیرمنقول زن (با رعایت قاعده قیمت در غیرمنقول و عین در منقول) ارث می برد.

این تفاوت ها و تحولات قانونی نشان دهنده پیچیدگی و ظرافت های خاص در قوانین ارث زوجین است که آگاهی دقیق از آنها برای تمامی ذینفعان ضروری به نظر می رسد.

نتیجه گیری

سهم الارث شوهر از همسر متوفی خود، موضوعی حقوقی و با اهمیت است که بر مبنای صراحت قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد. در این مقاله به تفصیل بیان شد که میزان سهم الارث شوهر، ارتباط مستقیمی با وجود یا عدم وجود فرزند برای زن متوفی دارد؛ به طوری که در صورت داشتن فرزند، سهم شوهر یک چهارم از تمامی اموال و در صورت نداشتن فرزند، این سهم به یک دوم کل ماترک افزایش می یابد. این قاعده شامل کلیه اموال منقول و غیرمنقول می شود، با این تفاوت که در اموال غیرمنقول، سهم شوهر از «قیمت» آن محاسبه شده و در صورت امتناع سایر وراث از پرداخت، امکان استیفای «عین» مال نیز برای شوهر فراهم است.

برای تحقق این حق، شرایطی چون دائم بودن عقد نکاح در زمان فوت و زنده بودن زوجین حین فوت ضروری است و موانعی نظیر قتل عمد، کفر، لعان و برخی انواع طلاق می توانند مانع ارث بردن شوهر شوند. فرآیند محاسبه و تقسیم سهم الارث، مستلزم گام های قانونی دقیق از جمله دریافت گواهی انحصار وراثت، کسر دیون و واجبات، و ارزیابی کارشناسی اموال است.

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و جزئیات فراوان در پرونده های ارث، و همچنین لزوم رعایت دقیق مراحل قانونی برای حفظ حقوق تمامی ذینفعان، توصیه می شود افراد در موارد فوت و تقسیم ترکه، حتماً با وکلای مجرب و متخصص در امور خانواده و ارث مشورت نمایند. مشاوره حقوقی تخصصی می تواند از بروز اختلافات، اتلاف وقت و تضییع حقوق جلوگیری کرده و فرآیند انحصار وراثت و تقسیم ترکه را به شکلی عادلانه و مطابق با قانون پیش ببرد.