یازیلی کایا Yazılıkaya

یازیلی کایا، به معنای سنگ نگاشته در زبان ترکی، یکی از مهم ترین و سحرانگیزترین محوطه های مذهبی تمدن هیتی است که در نزدیکی پایتخت باستانی آنها، هاتوشا، در قلب آناتولی مرکزی ترکیه قرار دارد و به عنوان یک کتاب سنگی از باورها و آیین های کهن هیتی ها شناخته می شود. این مکان مقدس، مجموعه ای بی نظیر از حجاری های صخره ای را در خود جای داده که تصاویری از خدایان، الهه ها و پادشاهان هیتی را به نمایش می گذارد و دریچه ای به درک جهان بینی و مراسم مذهبی این امپراتوری قدرتمند باستانی می گشاید. این سایت که امروزه بخشی از میراث جهانی یونسکو است، نه تنها شاهکاری از هنر صخره ای باستانی محسوب می شود بلکه اطلاعات ارزشمندی درباره اساطیر و سازمان مذهبی هیتی ها ارائه می دهد.

تمدن هیتی، که در هزاره دوم پیش از میلاد بر بخش وسیعی از آناتولی و شمال سوریه حکمرانی می کرد، از خود آثاری شگرف به یادگار گذاشته است. یازیلی کایا، به عنوان یکی از برجسته ترین این آثار، نه تنها شاهد رویدادهای مذهبی مهمی بوده است بلکه درک ما را از پیچیدگی های مذهبی و هنری این قوم باستانی عمیق تر می کند. این محوطه صخره ای، با تالارهای طبیعی و حجاری های چشمگیرش، فضایی منحصر به فرد را برای تأمل در گذشته ای دور و باشکوه فراهم می آورد.

یازیلی کایا چیست؟ کشف و معنای آن

یازیلی کایا، به عنوان یکی از مهم ترین مراکز مذهبی امپراتوری هیتی، محوطه ای صخره ای است که در آن، هنرمندان هیتی تصاویر خدایان و الهه های خود را با دقت و ظرافت بر روی صخره ها حجاری کرده اند. این مجموعه مذهبی که در فضای باز قرار دارد، از دو تالار اصلی، موسوم به تالار A و تالار B، تشکیل شده که هر یک کاربردها و نقش برجسته های خاص خود را دارند. یازیلی کایا نه تنها یک مکان پرستش بوده بلکه احتمالاً محلی برای برگزاری جشن های مهم مذهبی، به ویژه مراسم سال نو هیتی ها، و همچنین یادبود پادشاهان و خاندان سلطنتی به شمار می رفته است.

موقعیت جغرافیایی و دسترسی

یازیلی کایا در منطقه مرکزی آناتولی، در استان چوروم ترکیه، و در فاصله تقریبی ۱۷۰ کیلومتری شرق آنکارا، پایتخت کنونی ترکیه، واقع شده است. این محوطه باستانی تنها دو کیلومتر با ویرانه های هاتوشا، پایتخت سابق امپراتوری هیتی، فاصله دارد و در نزدیکی شهر کوچک بوگازکاله (Boğazkale) قرار گرفته است. دسترسی به این منطقه عمدتاً از طریق جاده امکان پذیر است. بازدیدکنندگان می توانند با خودروی شخصی یا از طریق تورهای گردشگری که از آنکارا یا سایر شهرهای بزرگ ترکیه برنامه ریزی می شوند، به این مکان دسترسی پیدا کنند. موقعیت مکانی آن در میان تپه های سرسبز و صخره های طبیعی، به زیبایی و جذابیت این سایت باستانی می افزاید.

معنای نام یازیلی کایا

نام یازیلی کایا از زبان ترکی گرفته شده است. یازیلی به معنای نوشته شده یا نگاشته شده و کایا به معنای صخره یا سنگ است. بنابراین، یازیلی کایا به معنای سنگ نگاشته یا صخره نوشته است که به وضوح به نقوش و حجاری های موجود بر روی صخره های این محوطه اشاره دارد. این نام، ماهیت اصلی این مکان را که ثبت بصری از باورها و اساطیر هیتی ها بر روی بوم طبیعی صخره ها است، به خوبی بیان می کند. انتخاب این نام توسط مردم محلی در طول قرون، نشان دهنده درک آن ها از اهمیت تاریخی و فرهنگی این حجاری ها بوده است.

کشف و کاوش های باستان شناسی

یازیلی کایا، برخلاف بسیاری از محوطه های باستانی که مدت ها در زیر خاک مدفون بودند، هرگز به طور کامل از دیده ها پنهان نشده بود. مردمان محلی همیشه از وجود سنگ نگاره ها آگاه بودند. با این حال، کاوش ها و مطالعات علمی جدی بر روی این محوطه از قرن نوزدهم میلادی آغاز شد. اولین مشاهدات و ثبت های دقیق توسط باستان شناسان و کاشفان غربی در اواخر قرن نوزدهم صورت گرفت.

اهمیت واقعی یازیلی کایا، پس از کشف هزاران لوح گلی به خط میخی در سال ۱۹۰۶ در هاتوشا، پایتخت هیتی ها، آشکار شد. این الواح، که شامل متون مذهبی، تاریخی، و اداری بودند، به رمزگشایی زبان هیتی و درک عمیق تر فرهنگ و مذهب آن ها کمک شایانی کردند. این کشفیات به باستان شناسان این امکان را داد که ارتباط بین هاتوشا و یازیلی کایا را درک کرده و بسیاری از خدایان و آیین های به تصویر کشیده شده در حجاری های یازیلی کایا را شناسایی کنند. کاوش های سیستماتیک در قرن بیستم، به ویژه توسط باستان شناسان آلمانی، جزئیات بیشتری از ساختار و عملکرد این معبد صخره ای را فاش کرد و جایگاه آن را به عنوان یکی از گران بهاترین آثار تمدن هیتی تثبیت نمود.

تمدن هیتی: معماران یازیلی کایا

تمدن هیتی، یکی از قدرتمندترین امپراتوری های دوران باستان در خاور نزدیک بود که نقش مهمی در تاریخ منطقه ایفا کرد. درک یازیلی کایا بدون شناخت پیشینه ای از این تمدن عظیم ممکن نیست، چرا که این محوطه در واقع بازتابی از باورها، فرهنگ و نظام مذهبی هیتی ها است.

خاستگاه و اوج قدرت هیتی ها

قوم هیتی از اقوام هند و اروپایی بودند که در اواخر هزاره سوم پیش از میلاد به آناتولی مهاجرت کردند. آنها با غلبه بر اقوام بومی هاتی که پیشتر در این منطقه سکونت داشتند، قلمرو خود را توسعه دادند. هیتی ها به دلیل دستاوردهای برجسته در زمینه متالورژی، به ویژه کار با آهن، شهرت داشتند و یکی از نخستین تمدن هایی بودند که از آهن به صورت گسترده استفاده کردند. اوج قدرت امپراتوری هیتی در طول قرون ۱۴ تا ۱۳ پیش از میلاد بود، زمانی که نفوذ آن ها از آناتولی تا شمال سوریه و بخش هایی از بین النهرین گسترش یافت.

هیتی ها در این دوره با قدرت های بزرگ منطقه ای همچون مصر باستان (رامسس دوم) و امپراتوری میتانی در بین النهرین به رقابت پرداختند. نبرد کادش در ۱۲۷۴ پیش از میلاد، یکی از معروف ترین درگیری های نظامی این دوران، بین هیتی ها و مصریان رخ داد که منجر به امضای یکی از اولین معاهدات صلح در تاریخ شد. این معاهده، عمق روابط دیپلماتیک و سیاسی هیتی ها را نشان می دهد. فروپاشی امپراتوری هیتی در حدود ۱۲۰۰ پیش از میلاد، بخشی از فروپاشی تمدن های عصر برنز در مدیترانه شرقی بود که به دلایل مختلفی از جمله هجوم اقوام دریا و تحولات داخلی رخ داد.

هاتوشا، پایتخت باشکوه

هاتوشا، پایتخت امپراتوری هیتی، نه تنها مرکز سیاسی و نظامی هیتی ها بود بلکه کانون مذهبی و فرهنگی این تمدن نیز به شمار می رفت. این شهر باستانی که در نزدیکی یازیلی کایا واقع شده، دربرگیرنده معابد باشکوه، کاخ های سلطنتی، دیوارهای دفاعی عظیم و انبوهی از الواح گلی حاوی اسناد تاریخی، حقوقی، و مذهبی بود. هاتوشا به عنوان یک شهر مستحکم و استراتژیک، نقش حیاتی در حفظ و گسترش قدرت هیتی ها ایفا می کرد. ارتباط تنگاتنگ میان هاتوشا و یازیلی کایا نشان دهنده اهمیت این محوطه صخره ای به عنوان یک سایت مذهبی بیرونی برای پایتخت بود. یازیلی کایا احتمالاً محلی برای برگزاری مراسم خاص، گردهمایی های مذهبی مهم، و زیارت پادشاهان و کاهنان از هاتوشا بوده است.

فرهنگ و مذهب هیتی

فرهنگ هیتی، مجموعه ای غنی و پیچیده بود که از تمدن های مختلف منطقه، به ویژه از فرهنگ هوری در جنوب شرق آناتولی و بین النهرین، تأثیر پذیرفته بود. هیتی ها به خاطر نظام حکومتی متمرکز، قوانین مدون و اقتصاد سازمان یافته خود شناخته می شدند. اما در مرکز جهان بینی آن ها، مذهب نقش محوری داشت. مذهب هیتی یک مذهب چندخدایی بود که شامل صدها خدا و الهه می شد، تا جایی که امپراتوری هیتی را سرزمین هزار خدا لقب داده بودند.

مذهب هیتی یک مذهب چندخدایی بود که شامل صدها خدا و الهه می شد، تا جایی که امپراتوری هیتی را سرزمین هزار خدا لقب داده بودند.

خدایان اصلی هیتی شامل خدای طوفان (تشوب)، که حاکم آسمان ها و باران بود، و همسرش الهه خورشید (هپات)، که الهه زمین و حاصلخیزی بود، می شدند. از دیگر خدایان مهم می توان به مزولا (دختر خدای خورشید)، و خدای زیرزمین نرگال اشاره کرد. هیتی ها معتقد بودند که هر اتفاق طبیعی یا اجتماعی، با اراده خدایان رخ می دهد و بنابراین، تلاش می کردند از طریق آیین ها، قربانی ها و دعاها، رضایت خدایان را جلب کنند. تأثیر فرهنگ هوری به ویژه در اساطیر و پانتئون خدایان هیتی چشمگیر بود. بسیاری از خدایان هیتی، ریشه های هوری داشتند و اساطیر آن ها نیز شباهت هایی به داستان های بین النهرینی و هوری نشان می دهد.

معماری و سنگ نگاره های یازیلی کایا: داستانی از سنگ

یازیلی کایا، یک مجموعه منحصر به فرد از معماری طبیعی و حجاری های هنری است که در میان صخره های طبیعی شکل گرفته است. این محوطه باستانی نه تنها نمایانگر هنر پیشرفته هیتی ها است بلکه بازتابی عمیق از جهان بینی مذهبی و کیهان شناسی آنهاست.

محوطه بیرونی و دروازه های ورودی

محوطه یازیلی کایا در یک فرورفتگی طبیعی در میان توده های سنگی بزرگ قرار گرفته است. این مکان به دلیل وجود چشمه های آب طبیعی در آن، از ابتدا محلی مقدس و ارزشمند برای مردمان باستان، حتی پیش از ظهور هیتی ها، بوده است. هیتی ها با بهره گیری از این ویژگی های طبیعی، محوطه ای مذهبی و آیینی را در این مکان بنا نهادند. سازه های ورودی و دیوارهای بیرونی که اکنون تنها بقایای کمی از آنها به جا مانده، به نظر می رسد که از بلوک های سنگی بزرگ و به شیوه معماری سنگی هیتی ساخته شده بودند. این سازه ها، محوطه مقدس را از فضای بیرون جدا می کردند و به آن حس حریم و قداست می بخشیدند. نقش برجسته هایی نیز بر روی دروازه های ورودی یافت شده اند که احتمالاً نگهبانان یا نمادهای محافظتی را به تصویر می کشیدند.

تالار A (تالار بزرگ یا تالار خدایان)

تالار A، بزرگترین و برجسته ترین بخش یازیلی کایا است که با حجاری های باشکوه خود، صحنه هایی از پانتئون خدایان هیتی را به تصویر می کشد. این تالار به شکل یک فضای باز و صخره ای است که دیواره های آن با دقت و هنرمندی حجاری شده اند. در دیواره شرقی این تالار، صفوفی از الهه ها، به رهبری الهه هپات (همسر خدای طوفان)، به تصویر کشیده شده اند. در مقابل، دیواره غربی به خدایان اختصاص دارد که در رأس آن ها خدای طوفان تشوب قرار گرفته است.

مهم ترین صحنه در تالار A، صحنه اتحاد الهی یا پیمان الهی است که در مرکز تالار قرار دارد. در این صحنه، خدای طوفان تشوب و الهه هپات، روبروی یکدیگر ایستاده اند، در حالی که فرزندان و دیگر خدایان آن ها را همراهی می کنند. این صحنه اغلب به عنوان نمادی از اتحاد آسمان و زمین، یا اتحاد پادشاه و ملکه، تعبیر می شود که احتمالاً در مراسم سال نو هیتی ها نقش محوری داشته است. هر یک از خدایان و الهه ها با نمادها و ویژگی های خاص خود به تصویر کشیده شده اند که شناسایی آن ها را ممکن می سازد. برای مثال، تشوب معمولاً با گرز و تبر و هپات با تاج و لباس بلند نشان داده می شود. برخی پژوهشگران معتقدند که چیدمان حجاری ها در تالار A دارای ابعاد نجومی و تقویمی نیز بوده و با جشن های سال نو و چرخه های کیهانی مرتبط است.

تالار B (تالار شمشیر یا تالار پادشاه)

تالار B، که به آن تالار شمشیر یا تالار پادشاه نیز گفته می شود، کوچک تر از تالار A است و دسترسی به آن از طریق یک گذرگاه باریک و شیب دار صورت می گیرد. این تالار فضایی مرموزتر و احتمالاً کارکردی متفاوت داشته است. حجاری های این تالار عمدتاً شامل تصاویری از پادشاهان و خدایان مرتبط با دنیای زیرین است. یکی از برجسته ترین نقوش، حجاری ۱۲ سرباز است که با شمشیرهای هلال شکل بر روی شانه هایشان به تصویر کشیده شده اند. این نقوش غالباً با خدایان زیرزمین یا ارواح مرتبط دانسته می شوند.

در دیوار روبروی ورودی تالار B، نقش برجسته خدای زیرزمین نرگال با شمشیری بزرگ که سر آن به شکل چهار شیر است، به چشم می خورد. این تصویر، ارتباط تالار B را با مرگ و دنیای مردگان تقویت می کند. بسیاری از باستان شناسان بر این باورند که تالار B به عنوان یک مقبره یا یادبود برای پادشاهان هیتی، به ویژه پادشاه تودهالیا چهارم، که در اواخر قرن ۱۳ پیش از میلاد می زیسته، عمل می کرده است. نقوش دیگری از تودهالیا چهارم که در آغوش پسر خدای طوفان، ساروما، به تصویر کشیده شده، نیز در این تالار وجود دارد که اهمیت سلطنتی و آیینی این مکان را دوچندان می کند. نام پادشاهان و خدایان نیز در کنار نقش برجسته ها به خط میخی لوویایی (یک زبان هند و اروپایی مرتبط با هیتی) حک شده است.

شباهت ها و تأثیرات فرهنگی

یازیلی کایا، با معماری سنگی و حجاری های پیچیده اش، شباهت های جالبی با دیگر سازه های مگالیتیک (سنگ بناهای عظیم) در جهان، مانند استون هنج در بریتانیا، نشان می دهد. اگرچه کاربرد دقیق و تاریخچه هر یک متفاوت است، اما هر دو نشان دهنده توانایی بشر باستان در شکل دادن به سنگ های عظیم برای اهداف مذهبی یا نجومی هستند. این شباهت ها، گویای دانش معماری و مهندسی پیشرفته در تمدن های باستانی است.

از نظر تأثیرات فرهنگی، هنر و مذهب هیتی به شدت از فرهنگ هوری، که قومی از شمال بین النهرین بودند، متأثر شده بود. بسیاری از خدایان و اساطیر هیتی، از جمله پانتئون خدایان طوفان و خورشید، ریشه های هوری داشتند. این تأثیرات در سبک حجاری ها و نمادگرایی های یازیلی کایا نیز قابل مشاهده است. همچنین، برخی پژوهشگران به شباهت لباس های به تصویر کشیده شده در حجاری های هیتی با لباس های سکاهایی که در تخت جمشید هدایایی را به دربار هخامنشی می آوردند، اشاره کرده اند. این شباهت ها نشان دهنده گستردگی تبادلات فرهنگی و هنری در دوران باستان در منطقه خاور نزدیک است.

یازیلی کایا: میراث جهانی یونسکو

میراث فرهنگی و طبیعی جهان، شامل مکان هایی است که دارای ارزش برجسته و جهانی برای بشریت هستند. سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) با هدف شناسایی، حفاظت و ترویج این مکان ها، آن ها را در فهرست میراث جهانی خود به ثبت می رساند. یازیلی کایا، به همراه هاتوشا، پایتخت باستانی هیتی ها، در سال ۱۹۸۶ به عنوان یک مجموعه واحد در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

اهمیت ثبت جهانی

ثبت یازیلی کایا در فهرست میراث جهانی یونسکو، به دلایل متعددی از اهمیت بالایی برخوردار است. این اقدام، ابتدا ارزش استثنایی جهانی این محوطه را به رسمیت می شناسد. یازیلی کایا به عنوان یکی از مهم ترین و دست نخورده ترین معابد صخره ای جهان باستان، اطلاعات بی نظیری درباره مذهب، هنر، و معماری تمدن هیتی ارائه می دهد. حجاری های آن، سندی زنده از پانتئون خدایان، آیین ها و باورهای یک امپراتوری بزرگ است که زمانی بر بخش وسیعی از آناتولی حکمرانی می کرد.

ثبت جهانی همچنین به حفاظت و پایداری این سایت کمک می کند. یونسکو از طریق برنامه ها و بودجه های حمایتی، کشورها را تشویق می کند تا از این گنجینه های بشری مراقبت کنند. این وضعیت، توجه جهانی را به یازیلی کایا جلب کرده و به افزایش آگاهی عمومی درباره تمدن هیتی و اهمیت حفظ میراث فرهنگی کمک می کند. در نهایت، ثبت جهانی، این امکان را فراهم می آورد تا پژوهشگران و گردشگران بیشتری از سراسر جهان به این سایت جذب شوند و به درک عمیق تر از تاریخ و فرهنگ بشر کمک کنند. یازیلی کایا نه تنها یک جاذبه گردشگری است، بلکه یک مرکز پژوهشی مهم برای باستان شناسان و مورخان محسوب می شود.

حفاظت و مرمت

حفاظت از یک محوطه باستانی مانند یازیلی کایا، با چالش های متعددی روبروست؛ از فرسایش طبیعی ناشی از باد، باران و دما گرفته تا تأثیرات ناشی از فعالیت های انسانی و گردشگری. مقامات ترکیه با همکاری نهادهای بین المللی مانند یونسکو و مؤسسات باستان شناسی، اقدامات گسترده ای را برای حفاظت و مرمت این سایت انجام داده اند.

این اقدامات شامل تثبیت ساختارهای صخره ای، پاکسازی و مستندسازی حجاری ها، و ایجاد زیرساخت های مناسب برای بازدیدکنندگان می شود. هدف اصلی، حفظ یکپارچگی و اصالت محوطه، در عین حال که امکان بازدید ایمن و آموزنده برای عموم فراهم شود. برنامه های نگهداری منظم، نظارت بر وضعیت حجاری ها و صخره ها، و اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از آسیب های احتمالی، از جمله فعالیت هایی است که به طور مداوم در این سایت انجام می پذیرد تا این میراث گرانبها برای نسل های آینده حفظ شود. آموزش و آگاهی رسانی به بازدیدکنندگان نیز نقش مهمی در کاهش تأثیرات منفی گردشگری بر این محوطه دارد.

راهنمای بازدید از یازیلی کایا

بازدید از یازیلی کایا تجربه ای بی نظیر برای علاقه مندان به تاریخ، باستان شناسی و فرهنگ باستان است. برای برنامه ریزی یک سفر مؤثر و لذت بخش به این محوطه باستانی، در نظر گرفتن برخی نکات ضروری است.

بهترین زمان بازدید

آب و هوای مرکزی آناتولی در فصول مختلف سال می تواند متغیر باشد. بهترین زمان برای بازدید از یازیلی کایا و هاتوشا، فصول بهار (از اواخر فروردین تا اوایل خرداد) و پاییز (از اواخر شهریور تا اواخر آبان) است. در این فصول، آب و هوا معتدل تر و دلپذیرتر است، دما نه خیلی گرم و نه خیلی سرد است، و طبیعت منطقه سرسبز و زیباست. بازدید در تابستان (تیر تا اوایل شهریور) ممکن است با گرمای شدید هوا همراه باشد که می تواند پیاده روی و گشت و گذار در محوطه باز را دشوار کند. زمستان ها نیز با بارش برف و سرمای شدید همراه است که دسترسی و بازدید را محدود می سازد. ساعات بازدید معمولاً از صبح تا غروب آفتاب است، اما توصیه می شود قبل از سفر، ساعات دقیق را بررسی کنید، زیرا ممکن است در فصول مختلف تغییر کند.

نکات مهم برای گردشگران

یازیلی کایا یک محوطه باستانی در فضای باز است و نیازمند پیاده روی بر روی مسیرهای بعضاً ناهموار و صخره ای است. بنابراین، پوشیدن کفش های راحت و مناسب برای پیاده روی ضروری است. همچنین، به دلیل قرار گرفتن در معرض آفتاب مستقیم، به همراه داشتن کلاه، عینک آفتابی، و کرم ضد آفتاب در فصول گرم توصیه می شود. آب آشامیدنی کافی نیز باید همراه داشته باشید، زیرا ممکن است امکانات رفاهی در داخل محوطه محدود باشد. گرچه یازیلی کایا یک مکان مقدس باستانی است، اما عکاسی و فیلم برداری برای استفاده شخصی معمولاً مجاز است، مگر اینکه تابلوهای خاصی محدودیت هایی را مشخص کرده باشند. حفظ سکوت و احترام به محیط تاریخی و عدم آسیب رساندن به آثار باستانی، از اصول مهمی است که هر بازدیدکننده باید رعایت کند. پارکینگ و سرویس بهداشتی در نزدیکی ورودی سایت معمولاً موجود است.

برنامه ریزی سفر ترکیبی

بازدید از یازیلی کایا به بهترین شکل با گشت و گذار در هاتوشا، پایتخت باستانی هیتی ها، ترکیب می شود. این دو سایت بسیار به هم نزدیک هستند و می توانند در یک برنامه سفر یک روزه یا یک و نیم روزه پوشش داده شوند. هاتوشا خود شامل بقایای معابد، کاخ ها، دیوارهای دفاعی و دروازه های باشکوهی است که هر یک داستانی از این تمدن کهن را روایت می کنند.

برای اقامت، شهر کوچک بوگازکاله که در نزدیکی این دو محوطه قرار دارد، گزینه های اقامتی ساده ای را ارائه می دهد. همچنین می توانید از شهرهای بزرگتر مانند آنکارا (که حدود ۳ ساعت رانندگی فاصله دارد) به عنوان پایگاه استفاده کرده و از آنجا سفر یک روزه به یازیلی کایا و هاتوشا داشته باشید. ترکیب این بازدید با سایر جاذبه های تاریخی و طبیعی مرکزی آناتولی، مانند کاپادوکیه که در فاصله نسبتاً نزدیکی قرار دارد، می تواند تجربه سفر شما به ترکیه را غنی تر کند و دیدی جامع تر از میراث باستانی این کشور ارائه دهد. برنامه ریزی دقیق مسیر و زمان بندی، به شما کمک می کند تا از تمام جاذبه های این منطقه تاریخی نهایت استفاده را ببرید.

نتیجه گیری

یازیلی کایا، با سنگ نگاره های رازآمیز و تالارهای سنگی خود، نه تنها یک محوطه باستانی مهم، بلکه پنجره ای به جهان پر رمز و راز تمدن هیتی ها است. این مکان مقدس که زمانی میزبان آیین های باشکوه و پرستش خدایان بود، امروزه گواهی بی بدیل بر توانایی هنری و عمق باورهای مذهبی یکی از بزرگ ترین امپراتوری های عصر برنز محسوب می شود. یازیلی کایا، به عنوان یک شاهکار از هنر صخره ای و یک مجموعه مذهبی در فضای باز، به درک ما از تعامل انسان با محیط طبیعی و جهان ماوراءالطبیعه در دوران باستان کمک شایانی می کند.

ثبت این محوطه در فهرست میراث جهانی یونسکو، نه تنها اهمیت تاریخی و فرهنگی آن را در سطح بین المللی به رسمیت می شناسد، بلکه تعهد جهانی به حفظ این گنجینه بشری را برای نسل های آینده تضمین می کند. بازدید از یازیلی کایا، فرصتی است تا هر فرد علاقه مند به تاریخ و باستان شناسی، از نزدیک عظمت تمدن هیتی را لمس کند و در میان صخره هایی قدم بزند که هزاران سال پیش، شاهد نیایش ها، جشن ها و حکایت های پادشاهان و خدایان بودند. این تجربه، بینشی عمیق از پیچیدگی های جهان باستان و میراث ماندگار آن در حافظه تاریخ بشر به ارمغان می آورد.