از احمدی نژاد تا رییسی/چه کسی پای رانت را به بازار خودرو باز کرد؟

نگارعلی_ این روزها بازار پر شده است از آگهی های فروش حواله های خودروهای جانبازان، حواله هایی که با قیمت واحدهای مسکونی در شمال شهر تهران برابری می کنند؛ ماجرای شکل گیری بازار سیاه خرید و فروش حواله های خودروهای جانبازان از تخصیص یک امتیاز ویژه برای این قشر سرچشمه می گیرد، امتیازی که اجاره واردات خودرو د حجم بالا و قیمت های نجومی را به آن ها می دهد. این اولین بار نیست که در راستای تخصیص امتیازی ویژه به قشری خاص از مردم بازار سیاه خرید و فروش حواله آن شکل می گیرد؛ پیش تر شاهد ان بودیم که با اجرای طرح جوانی جمعیت، حواله های خودروهای این طرح در بازار سیاه با قیمت های نجومی خرید و فروش شدند. نکته جالب اجرای این طرح ها و تخصیص امتیازی ویژه برای قشر خاصی از مردم آن است که معمولا این قشر بضاعت کافی برای شرکت در این طرح ها را ندارند و با فروش حواله های آن ها، سرانجام این امتیاز ویژه نسیب ابرثروتمندان می شود و یا با رانت های اطلاعاتی و رابطه هایی که وجود دارد، دلالان دست به واردات خودروهای طرح های ویژه می زنند که در نهایت با قیمت های نجومی وارد بازار می شوند.

اولین بار در اواسط دهه 80 بود که امتیازدهی برای واردات خودرو به گروهی خاص، انجام شد؛ در سال های 1385 و 1386، محمود احمدی نژد، رییس جمهور دولت ششم، از طرح واگذاری 4700 خودرو خارجی با معافیت 30 میلیون تومانی گمرکی به معلولان خبر داد. 6 سال بعد و در سال 1391، سازمان بهزیستی اعلام کرد، برای اجرای کار هم سایتی برای ثبت نام مددجویان متقاضی خودروهای مناسب سازی شده راه اندازی شد و بیش از 20 هزار معلول برای دریافت خودروهای مناسب سازی شده ثبت نام کردند. سال 1392 معاون توانبخشی سازمان بهزیستی کشور گفت:«: ارسال اسامی معلولان واجد شرایط دریافت خودروی گمرکی به وزارت کار، تعاون و ر فاه اجتماعی ارسال شده و بزودی تکلیف معلولان برای دریافت خودرو مشخص می شود.» در سال 1394 خبر آمد که مجوز واردات 106 خودرو برای معلولان صادر شده است؛ تا به امروز اما خبری مبنی بر موفقیت معلولان برای واردات خودرو منتشر نشده است.

با این وجود سنت تخصیص امتیازهای ویژه اقتصادی به گروهی خاص، پس از محمود احمدی نژاد، همچنان پا برجا است. در مرداد ماه سال 1402 با پیشنهاد بنیاد شهید و امور ایثارگران، برای تخصیص امتیاز واردات خودرو به ایثارگران موافقت شده است؛ در حالی که واردات خودرو به کشور کج دار و مریز اتفاق می افتد اما با این وجود روند ابلاغ آیین نامه و انجام ثبت نام برای واردات خودروهای جانبازان به شکل مرتب، منظم و به سرعت در جریان است.

امتیاز ویژه صرفا به واردات برندهای غیرچینی و گران تر برای جانبازان محدود نمی شود، امتیازات دیگری هم وجود دارد، از جمله این که واردات خودرو برای این قشر هم توسط خودشان و هم از طریق شرکت های معرفی شده از سوی وزارت صمت ممکن است، ممنوعیت ثبت خودروهای کارکرده تا سقف پنج سال هم برای جانبازان حذف شده و واردات برای آن ها بدون پرداخت سود بازرگانی خواهد بود.

افزایش سقف ارزی برای واردات خودروی جانبازان و وجود برندهای اروپایی، کره ای و ژاپنی در لیست مجاز برای واردات این گروه، سبب ایجاد احساسات متناقضی در جامعه شده و این سوال را ایجاد کرده که چرا افراد عادی که توانایی مالی دارند با ممنوعیت قانونی برای واردات خودروی دلخواهشان روبرو هستند و مجاز به انتخاب و واردات خودروهای کمتر از 20 هزار یورو و چینی هستند و محدودیت های ارزی برای جانبازان که البته بیشتر آن ها ممکن است حتی توانایی تامین بخشی از این ارز را نداشته باشند، حل و فصل شد؛ پس این به معنای آن است که باز هم پای دلالان در میان است. سوال دیگر هم آن است که اصلا چرا در شرایطی که واردات خودرو کند است و هنوز اکثر ثبت نامی های سال گذشته خودروی خود را دریافت نکرده اند، روند واردات خودروهای جانبازان به جریان افتاده است.

پشت پرده اصرار برای واردات خودرو به هر شکلی

امیرحسین کاکایی، کارشناس صنعت خودرو، در گفت و گو با مجله راپیدی گفت:« کل مسیر واردات خودرو رانتی است؛ ما ارزهایی در خارج از کشور داریم که بلوکه شده است و از مسیر رسمی نمی توان برای آوردن آن ها به کشور اقدام کرد و واردات خودرو یکی از بهترین راه ها برای دور زدن تحریم ها و رانت خواری است. سال های گذشته به اسم طرح های جوانی جمعیت، به یک شکل رانت تخصیص داده شد و امسال و سال آینده نیز به عنوان مثال با طرح واردات خودرو برای جانبازان رانت توزیع شد. رانت خواری، رانت دهی و ضربه زدن به صنعت خودرو قطعا کار اشتباهی است.»

قیمت نجومی حواله خودروی جانبازان در بازار

فیروز نادری، کارشناس بازار خودرو، در این خصوص به مجله راپیدی گفت:« واردات خودرو به اسم جانبازان انجام می شود و سپس سهم آن ها در بازار فروخته می شود. این طرح اشتباه است و اگر واردات خودرو به صورت گسترده صورت گیرد، خیلی بهتر آن است که با تخصیص امتیازهایی به گروه خاصی تعلق گیرد. در حال حاضر در بازار حواله واردات خودروی جانبازان تا 3 میلیارد تومان خرید و فروش می شود.»

طرح واردات خودرو برای جانبازان راه دررو واردات خودروهای لوکس

نادری در ادامه گفت:« در حال حاضر خودروهایی وارد کشور می شوند که حجم موتور آن ها بالا است و قیمت آن ها نیز در بازه 30 تا 40 میلیارد تومانی است؛ مشخص نیست این خودروها به چه شکل وارد کشور می شود و چه کسی پشت این واردات است. طرح واردات خودرو برای جانبازان راهی برای عده ای باز کرد تا بتوانند خودروهای خاص را به کشور وارد کنند. طرح واردات خودرو برای جانبازان راه واردات خودروهای لوکس به کشور را باز کرد و به تعدادی از افراد و سازمان ها این راه را نشان داده است که با رابطه هایی که با گمرک و راهور دارند، دست به واردات خودرو بزنند.»

جامعه نسبت به مسیولان بدبین است

سعید مدنی، جامعه شناس، در گفت و گو با خبرگزاری مجله راپیدی و در خصوص واکنش جامعه به اجرای این قبیل از طرح ها، گفت:« ذهن جامعه به این سمت است که در 30 تا 40 سال گذشته، بسیاری از قوانین رانتی بوده است و یا دور زده شده است، در نتیجه هر رفتاری که مسیولان در پیش بگیرند، با تفسیر منفی از سوی جامعه همراه خواهد شد. نظام هایی که با چالش عدم همراهی مردم مواجه هستند، با این مشکل مواجه می شوند. در نتیجه با هر اقدامی از سوی مسیولان، هرچند اگر درست باشد، برخورد منفی می کنند.»

امتیاز دادن ها نباید منجر به فساد و فاصله اجتماعی شود

او در ادامه گفت:« اگر قانونی درست اجرا شود، مشکلی برای آن نیست اما اگر امتیاز دادن ها منجر به فساد و فاصله اجتماعی شود، برایند و نتیجه مفیدی نخواهد داشت؛ در تصویب چنین قوانینی باید در نظر گرفته شود که آیا جانبازان بضاعت واردات خودرو را دارند یا خیر. اگر توانایی این کار را ندارند، این قانون خود به خود به محل رانت خواری تبدیل می شود؛ در نتیجه اجرای چنین طرحی هم فساد ایجاد می کند و هم جانبازان را بد نام می کند.»

227227