پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، ایران مسیر جدیدی را در علم و فناوری آغاز کرد تا بتواند نه‌تنها در داخل که در منطقه و جهان نیز جایگاهی که شایسته ایران است را به دست آورد و شکاف تاریخی ایجاد شده با غرب را تاحدودی جبران کند. با وجود تحریم‌های شدید، فشارهای بین‌المللی و محدودیت‌های اقتصادی، ایران توانست، به پیشرفت‌های چشمگیری در حوزه علم و فناوری دست یابد. براساس گزارش پایگاه استنادی اسکوپوس، ایران از نظر تولید علم در رتبه اول جهان اسلام و در میان ۱۵ کشور برتر دنیا قرار دارد.
به گزارش مجله راپیدی، «جام‌جم» در گزارشی از کاهش شکاف علمی ایران و غرب در دوران پساانقلاب نوشت: تحولات علمی و فناورانه همواره به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل قدرت و پیشرفت کشورها شناخته شده است.در حالی که غرب پس از رنسانس و انقلاب صنعتی در مسیر توسعه علمی قرارگرفت، بسیاری از کشورهای غیرغربی، از جمله ایران، به دلایل مختلف از این مسیر عقب ماندند. پیشرفت علمی کشورها صرفا یک مقوله آکادمیک و دانشگاهی نیست بلکه ارتباط مستقیمی با امنیت ملی،اقتصاد، رفاه و جایگاه بین‌المللی کشورها در نظام جهانی‌دارد.
ازهمین‌رو بوده که دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی اروپا و آمریکا با حمایت دولت‌ها و سرمایه‌گذاری در نوآوری، توانستند تولید علمی را به میزان چشمگیری افزایش دهند. نتیجه این روند، تسلط غرب بر فناوری‌های پیشرفته، صنایع نوین و نهادهای بین‌المللی علمی شد، به‌طوری که قدرت علمی، هم‌راستا با نفوذ سیاسی و اقتصادی این کشورها در جهان گسترش یافت و کشورهای عقب افتاده را به استثمار و استعمار صاحبان علم در آورد.
عقب‌ماندگی علمی در دوره قاجار و پهلوی
ایران، که در دوره‌های تاریخی قدیم یکی از مراکز اصلی علم و دانش بود اما با افول تدریجی تمدن اسلامی و انزوای سیاسی، از تحولات علمی و صنعتی غرب عقب ماند. در دوران قاجار، به‌رغم تلاش‌هایی مانند تأسیس دارالفنون، ایران همچنان فاقد یک نظام علمی کارآمد بود و توسعه فناوری بومی مورد توجه قرار نگرفت. نبود مراکز پژوهشی بومی و مدرن، بی‌توجهی به علوم جدید و نفوذ سیاست‌های استعماری و حکام نالایق باعث شد کشور از موج پیشرفت‌های جهانی عقب بماند. در دوره پهلوی، هرچند برخی دانشگاه‌ها مانند دانشگاه تهران تأسیس شدند اما توسعه علمی ایران وابسته به غرب باقی ماند و اساسا ابتکار عمل در دست بیگانگان بود. بسیاری از پروژه‌های صنعتی و علمی تحت نظر کارشناسان خارجی انجام می‌شد و تولید علم داخلی جایگاهی نداشت و اساسا مورد توجه حکام داخلی نیز نبود. وابستگی شدید به غرب و عدم تمرکز بر آموزش و پژوهش بومی، باعث شد که ایران همچنان از رقابت علمی جهانی و تنها مجری خواسته‌های بیگانگان باقی بماند. ضعف درونی کشور باعث شد که حتی اگر پادشاه کشور هم در دوره پهلوی اول تمایل به نزدیک‌شدن یکی از قدرت‌های جهان، یعنی آلمان داشت با یک پیام انگلیسی‌ها تاج و تخت خود را واگذار کرده و ملک و حکمرانی را به بیگانگان بسپارد.
انقلاب علمی ایران پس از انقلاب اسلامی
پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، ایران مسیر جدیدی را در علم و فناوری آغاز کرد تا بتواند نه‌تنها در داخل که در منطقه و جهان نیز جایگاهی که شایسته ایران است را به دست آورد و شکاف تاریخی ایجاد شده با غرب را تاحدودی جبران کند. با وجود تحریم‌های شدید، فشارهای بین‌المللی و محدودیت‌های اقتصادی، ایران توانست، به پیشرفت‌های چشمگیری در حوزه علم و فناوری دست یابد. براساس گزارش پایگاه استنادی اسکوپوس، ایران از نظر تولید علم در رتبه اول جهان اسلام و در میان ۱۵ کشور برتر دنیا قرار دارد. همچنین طبق داده‌های مؤسسه نیچر ایندکس، ایران در حوزه‌های نانو، پزشکی، فیزیک و مهندسی در سطح جهانی عملکرد قابل‌توجهی داشته است. رشد متوسط تولید علمی ایران در سال‌های اخیر بین ۸ تا ۱۲ درصد بوده، در حالی که میانگین جهانی کمتر از ۵ درصد است.
دستاوردهای علمی ایران در دوران معاصر
جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفت با سرمایه‌گذاری بر علومی که در لبه قله‌های علم قرار دارند فاصله بالای ایجاد شده بین خود و کشورهای پیشرفته جهان را جبران کند.به همین دلیل ایران با توسعه دانش هسته‌ای صلح‌آمیز، توانسته به باشگاه کشورهای دارای چرخه کامل سوخت هسته‌ای بپیوندد. علاوه بر این، ایرانی که تا سال‌های پیش از انقلاب آزمایشگاه پزشکان کشورهای دیگر بود، امروز در پیشرفته‌ترین حوزه‌های پزشکی مانند تولید داروهای نوترکیب، درمان‌های ژنتیکی و پیشرفت در پیوند اعضا، در زمره کشورهای توسعه یافته در این حوزه قرار گرفته است. همچنین ساخت ماهواره‌های بومی، پرتابگرهای فضایی و توسعه پهپادهای پیشرفته، ایران را در زمره قدرت‌های فضایی قرار داده است. در حوزه نانو تکنولوژی ایران یکی از پنج کشور برتر دنیاست و محصولات نانویی ایرانی در صنایع پزشکی، کشاورزی و دفاعی کاربرد گسترده‌ای یافته است. در تازه‌ترین موارد نیز ایران با گسترش مراکز تحقیقاتی و استارتاپ‌های دانش‌بنیان در حال پیشروی در توسعه الگوریتم‌های هوش مصنوعی و فناوری‌های دیجیتال است. همه این پیشرفت‌ها در شرایطی صورت گرفته که چالش‌هایی همچون تحریم‌های علمی، محدودیت در تبادل فناوری، برخی مشکلات بروکراتیک و مهاجرت نخبگان و کمبود بودجه‌های تحقیقاتی بر سر راه توسعه علمی ایران وجود داشته و دارد. با این حال، با توجه به روند روبه رشد ایران در حوزه فناوری‌های نوین و افزایش همکاری‌های علمی بین‌المللی، می‌توان امید داشت که در دهه‌های آینده، ایران بتواند جایگاه بالاتری در اقتصاد دانش‌بنیان جهانی کسب کند.
راه جبران یک عقب‌ماندگی تاریخی
انقلاب علمی ایران که ثمره انقلاب اسلامی است، نمونه‌ای از یک جهش فناورانه در شرایط دشوار است. این پیشرفت نشان می‌دهد که با تکیه بر نیروی انسانی متخصص، برنامه‌ریزی راهبردی و حمایت از تحقیق و توسعه، می‌توان به مرزهای جدید دانش و فناوری دست یافت. ایران، باوجود تمام موانع، در مسیر تثبیت جایگاه خود به‌عنوان یک قدرت علمی پیش‌رو قرار دارد و فاصله تا قله‌های بالاتر، با تداوم این مسیر، هر روز کمتر می‌شود اما این معنای پایان کار نیست بلکه همان‌گونه که رهبرمعظم‌انقلاب پیشتر در بیانیه گام دولت فرموده بودند: «این راه طی‌شده، با همه اهمیتش فقط یک آغاز بوده است و نه بیشتر. ما هنوز از قله‌های دانش جهان بسیار عقبیم؛ باید به قله‌ها دست یابیم. باید از مرزهای کنونی دانش در مهمترین رشته‌ها عبور کنیم. ما از این مرحله هنوز بسیار عقبیم؛ ما از صفر شروع کرده‌ایم. عقب‌ماندگی شرم‌آور علمی در دوران پهلوی‌ها و قاجارها در هنگامی که مسابقه علمی دنیا تازه شروع شده بود، ضربه سختی بر ما وارد کرده و ما را از این کاروان شتابان، فرسنگ‌ها عقب نگه داشته بود. ما اکنون حرکت را آغاز کرده و با شتاب پیش می‌رویم ولی این شتاب باید سال‌ها با شدت بالا ادامه یابد تا آن عقب‌افتادگی جبران شود.»
*بازنشر مطالب دیگر رسانه‌ها در مجله راپیدی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان می‌باشد.
پایان خبر مجله راپیدی
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "درخشش ایران در سپهر علمی دنیا" هستید؟ با کلیک بر روی عمومی، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "درخشش ایران در سپهر علمی دنیا"، کلیک کنید.