همه چیز درباره ی شهر قزوین

قزوین، نگین باستانی و پایتخت پیشین ایران، شهری است با قدمتی دیرینه که در دل تاریخ و فرهنگ این سرزمین ریشه دوانده است. این شهر در دامنه رشته کوه های البرز، میراث دار تمدنی ۹ هزارساله و گنجینه ای از جاذبه های تاریخی، طبیعی و فرهنگی است.

شهر قزوین، به عنوان مرکز استان هم نام خود، همواره به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، نزدیکی به پایتخت و قرارگیری در مسیر جاده ابریشم، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. این اهمیت، قزوین را به یکی از کانون های اصلی تحولات تاریخی و فرهنگی ایران تبدیل کرده است. از معماری باشکوه دوران صفویه تا باغستان های کهن و آب انبارهای بی شمار، قزوین داستانی ناگفته از شکوه گذشته و پویایی امروز را روایت می کند. در این مقاله به بررسی جامع و تخصصی ابعاد مختلف این شهر تاریخی، از تاریخ و جغرافیا گرفته تا فرهنگ، آداب و رسوم، غذاهای محلی، صنایع دستی و جاذبه های گردشگری آن خواهیم پرداخت.

قزوین در یک نگاه

استان قزوین، واقع در شمال غربی ایران، با مساحتی بالغ بر ۱ درصد از کل مساحت کشور، در موقعیتی استراتژیک قرار گرفته است. این استان از شمال با گیلان، از شرق با البرز، از غرب با زنجان و همدان، و از جنوب با استان مرکزی هم مرز است. شهر قزوین، مرکز این استان، در طول جغرافیایی ۴۹ درجه و ۵۰ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۱۰ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۶ درجه تا ۳۶ درجه و ۲۲ دقیقه شمالی، و در بلندای ۱۲۷۸ متری از سطح دریا واقع شده است. این موقعیت، شهر را در تقاطع مسیرهای مهم ارتباطی شرق به غرب و شمال به جنوب قرار داده و آن را به یک قطب منطقه ای تبدیل کرده است.

موقعیت جغرافیایی و تقسیم بندی استانی

شهر قزوین به دلیل هم جواری با رشته کوه های البرز و وجود دیگر ارتفاعات پراکنده در سراسر استان، از آب وهوای متنوع و مطلوبی برخوردار است که آن را به یکی از جذاب ترین و دیدنی ترین استان های کشور مبدل ساخته است. این شهر از شمال به لاهیجان، از شمال شرق به رازمیان، از شرق به بیدستان و محمدیه، از جنوب شرق به الوند، از جنوب به شهر صنعتی لیا، از جنوب غرب به اقبالیه، از غرب به محمودآباد نمونه و از شمال غرب به منجیل راه دارد. استان قزوین از سه منطقه کوهستانی، کوهپایه ای و دشتی تشکیل شده است؛ دهستان های الموت، رودبار و کوهپایه های اقبال در شمال، و دره شاهرود در جنوب استان قرار دارند.

القاب و نام های قدیمی قزوین

قزوین در طول تاریخ نام ها و القاب متعددی به خود گرفته است که هر یک بازتاب دهنده دوره ای از اهمیت و جایگاه این شهر بوده اند. در متون باستانی یونان، قزوین با نام «راژیا» شناخته می شد و در نوشته های اروپایی از آن به عنوان شهر باستانی «آرساس» یا «آرساسیا» یاد شده است. اشکانیان این شهر را به نام مؤسس آن «اردپا» می خواندند. ساسانیان نام «کشوین» را بر آن نهادند، به معنای «سرزمینی که نباید از آن غافل شد»، که اشاره به موقعیت استراتژیک آن در برابر تهاجمات دیلمیان داشت. این نام بعدها به «قسوین» تغییر یافت که به معنای «شهری با مردمی پر صلابت و استوار» است. بسیاری از مورخان و باستان شناسان معتقدند که واژه «قزوین» عربی شده «کاسپین» است، و آن را به قوم کاسپی ها که از سواحل دریای خزر (بحر القزوین) به این منطقه مهاجرت کرده و شهر را بنا نهادند، نسبت می دهند.

از دیگر القاب تاریخی قزوین می توان به «مینودر» (به معنی دروازه بهشت)، «باغشهر» (لقبی که ناصرالدین شاه به دلیل فراوانی باغستان ها به آن داد)، و «شهر آب انبارها» (به دلیل وجود ده ها آب انبار تاریخی) اشاره کرد. در دوران صفویه، به علت پایتختی، قزوین «دارالسلطنه» نامیده شد که این لقب تا عصر قاجاریه نیز ادامه یافت. همچنین در سده های نخستین اسلام، قزوین با عنوان «مدینه مبارک» شهرت داشت.

جمعیت و مساحت شهر

جمعیت شهر قزوین طی پنجاه سال گذشته رشد چشمگیری داشته است؛ از ۶۶,۴۲۰ نفر در سال ۱۳۳۵ به ۴۰۲,۷۴۷ نفر در سال ۱۳۹۵ افزایش یافته است. این رشد مرهون موقعیت جغرافیایی مطلوب، نزدیکی به کلان شهر تهران، و جایگاه سیاسی و اداری آن به عنوان مرکز استان است. نرخ باسوادی در شهر قزوین نیز از میانگین نقاط شهری کشور بالاتر بوده و به ۹۳ درصد رسیده است. مساحت مجموعه شهری قزوین، شامل شهر قزوین و نواحی اطراف آن، به ۱۴۲۳ کیلومتر مربع می رسد که آن را به ششمین مجموعه شهری بزرگ کشور تبدیل کرده است.

گشت و گذار در تاریخ قزوین

تاریخ قزوین به هزاره های دور بازمی گردد و این شهر شاهد دوره های مختلف تمدنی، سیاسی و فرهنگی بوده است. کاوش های باستان شناسی در دشت قزوین، به ویژه تپه های سگزآباد و زاغه، نشان می دهد که سکونت بشر در این منطقه به دوران نوسنگی، یعنی حدود هزاره ششم پیش از میلاد، می رسد.

دوران پیش از اسلام

ناحیه کوهستانی جنوب و جنوب غربی قزوین بخشی از قلمرو مادها محسوب می شده و شواهدی از دوره عصر آهن هم زمان با مادها در قره تپه سگزآباد کشف شده است. بنای شهر قزوین بر اساس برخی اسناد تاریخی به اردشیر بابکان (۲۲۶–۲۴۱ میلادی) نسبت داده شده است، اما آنچه اعتبار بیشتری دارد، بنیان گذاری آن توسط شاپور ذوالاکتاف ساسانی (۳۰۹–۳۷۹ میلادی) است. قزوین در دوره ساسانیان به عنوان یک پادگان نظامی مهم برای مقابله با یورش های اقوام شمالی، به ویژه دیلمیان، احداث شد و نقشی استراتژیک در مرزداری ایفا می کرد.

حمدالله مستوفی در توصیف قزوین می گوید: «قزوین را گویند که شاپور پسر اردشیر بابکان ساخته و به آن نام شاد شاپور را داده بوده است.»

قزوین پس از اسلام

پس از فتح قزوین توسط اعراب در سال ۲۴ هجری قمری، این منطقه به سنگری استراتژیک برای جلوگیری از حملات دیلمیان تبدیل شد. قزوین به دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی خود، نقش مهمی در تاریخ ایران ایفا کرد و پس از ورود اسلام، به عنوان یکی از مناطق مرزی دارالاسلام شناخته شد. در دوران عباسیان، شهرسازی و توسعه مناطق مسکونی با سرعت آغاز شد و قزوین به سرعت به «باب الجنه» یا «دروازه بهشت» شهرت یافت. خلفای عباسی همچون هادی و هارون الرشید در توسعه و استحکام بخشی شهر نقش مهمی داشتند، به طوری که هارون الرشید دستور ساخت حصاری مستحکم در اطراف شهر را صادر کرد.

اوج شکوفایی در دوره سلجوقیان و مواجهه با اسماعیلیه

قزوین در دوران سلجوقیان به شکوفایی و پیشرفت قابل توجهی دست یافت و به شهری معتبر تبدیل شد. طغرل در سال ۴۳۳ ه‍.ق قزوین را فتح کرد. نزدیکی قزوین به قلعه الموت، مهم ترین پایگاه اسماعیلیان، و نیز حضور اقلیت شیعه امامیه، این شهر را به یکی از نقاط کلیدی در مبارزات اسماعیلیان علیه سلجوقیان تبدیل کرد. سلاطین سلجوقی برای اداره این شهر افراد معتمدی را منصوب می کردند که امیر خمارتاش با احداث بناهای متعدد، نقش مهمی در پیشرفت قزوین داشت.

پایتختی در دوره صفویه

دوره صفویه، به ویژه پایتختی قزوین در زمان شاه تهماسب اول (از ۹۵۳ تا ۱۰۰۶ ه‍.ق)، عصر طلایی برای این شهر رقم زد. شاه تهماسب به دلیل نزدیکی تبریز به مرزهای عثمانی و آسیب پذیری آن، پایتخت را به قزوین منتقل کرد. این جابجایی تأثیرات قابل توجهی بر ساختار شهری و جمعیتی قزوین داشت و تنوع جمعیتی گسترده ای از جمله ترک های شیعه آناتولی، علمای مذهبی جبل عامل لبنان و گروه هایی از مناطق قفقاز جنوبی را به این شهر وارد کرد. در این دوره، قزوین به مرکزیت حاکمیت و محل تجمع دولتمردان، علما و اندیشمندان تبدیل شد و شاه تهماسب دستور ساخت باغ بزرگی در مرکز شهر را صادر کرد.

قزوین در دوران قاجار

پس از افول نسبی در دوران پس از صفویه، قزوین در دوره قاجار دوباره رونق گرفت. با انتخاب تهران به عنوان پایتخت، قزوین به دلیل نزدیکی به آن و قرارگیری در مسیر رشت به تهران و جاده ابریشم، اهمیتی دوباره یافت. احداث جاده شوسه بین قزوین و تهران تأثیر چشمگیری بر اقتصاد منطقه گذاشت. این شهر به تقاطع مسیرهای تجاری کلیدی نظیر مسیر آذربایجان به اروپا و مسیر رشت-انزلی به اروپا از طریق دریای خزر تبدیل شد. صادرات محصولاتی مانند پنبه، خشکبار، میوه و شراب از قزوین به روسیه و اروپا در این دوره رونق گرفت. مهمانخانه قزوین، به عنوان اولین مهمانخانه مدرن شهر، در سال ۱۲۹۷ هجری قمری به دستور ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد.

نقش قزوین در رویدادهای معاصر

قزوین به دلیل موقعیت استراتژیک خود، در بسیاری از رویدادهای مهم تاریخی معاصر نقش کلیدی ایفا کرده است. این شهر در جنبش مشروطه و کودتای اسفند ۱۲۹۹ رضاخان نقشی قابل توجه داشت. در جنگ های جهانی اول و دوم، قزوین به یکی از کانون های اصلی حضور نیروهای متفقین تبدیل شد و در شهریور ۱۳۲۰ هدف بمباران هواپیماهای شوروی قرار گرفت. نیروهای شوروی و سپس انگلیس و آمریکا در این شهر مستقر شدند. اشغال قزوین توسط متفقین پیامدهای گسترده ای نظیر ناامنی، هرج ومرج، قحطی، و گرانی شدید ارزاق عمومی در پی داشت. با این حال، قیام مردم قزوین به رهبری شیخ آقا محمدرضی قزوینی علیه افغان ها، نقطه آغاز بیرون راندن اشغالگران و الگویی برای شورش های سایر شهرهای ایران شد.

آب و هوا و طبیعت قزوین

شهر قزوین در استان قزوین واقع شده و دارای آب وهوای نیمه خشک و نیمه سرد است. این اقلیم با زمستان های سرد و تابستان های گرم و خشک مشخص می شود.

اقلیم و شرایط جوی

متوسط دمای سالانه در قزوین حدود ۱۵ تا ۱۶ درجه سانتی گراد است؛ دما در زمستان به زیر صفر می رود و بارش برف نیز رخ می دهد، در حالی که در تابستان ها دما به بالای ۳۵ درجه سانتی گراد می رسد. تیر و مرداد گرم ترین ماه ها و دی و بهمن سردترین ماه های سال هستند. دوره یخبندان از اواخر آبان آغاز شده و تا ۹۰ روز ادامه می یابد. میزان بارش سالیانه قزوین حدود ۳۱۸ میلی متر است. این شرایط آب وهوایی بر کشاورزی و دامداری منطقه، به ویژه کشت گندم، جو، و محصولات مقاوم به گرما و خشکی، تأثیر به سزایی دارد.

رودخانه ها و منابع آبی مهم

دشت قزوین از رودخانه های مهمی بهره می برد که نقش حیاتی در تأمین آب منطقه ایفا می کنند. «خررود» به عنوان یکی از بزرگ ترین و پراهمیت ترین رودخانه های دشت قزوین شناخته می شود. این رودخانه با حوضه آبریزی ۴۳۰۰ کیلومتر مربع از کوه های گوی قزای و ارتفاعات قیدار سرچشمه می گیرد و پس از عبور از شهر آبگرم و اتصال سایر سرشاخه ها، به باتلاق نمکی شرق دشت می ریزد. «ابهررود»، یکی از شاخه های اصلی رودخانه شور، از ارتفاعات زنجان سرچشمه گرفته و در نهایت به رود خررود پیوسته و به دریاچه نمک می ریزد. رودخانه «حاجی عرب» نیز از رودخانه های فصلی جنوبی دشت قزوین است که جریان آب آن بیشتر در اواخر زمستان و اوایل بهار به دشت می رسد.

پوشش گیاهی و باغستان های کهن

شهر قزوین به دلیل دارا بودن ۲۵۰۰ هکتار باغستان کهن در اطراف شهر و وجود بوستان ۱۴۰۰ هکتاری باراجین، در سال ۱۳۹۲ از سوی رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور به عنوان «شهر پاک ایران» انتخاب شد. این باغستان های سنتی، از جمله باغ تاریخی حکم آباد (پارک ملت) و باغ مصلای قزوین، نقش مهمی در تلطیف هوای شهر و حفظ محیط زیست آن دارند.

وضعیت ژئولوژیک و گسل ها

قزوین در منطقه ای با خطر زلزله بالا قرار دارد. زلزله های رخ داده در این ناحیه معمولاً سطحی هستند و در عمق متوسط حدود ۳۲ کیلومتری سطح زمین به وقوع می پیوندند که غالباً خسارت های زیادی به همراه دارند. «گسل شمال قزوین» یا «راندگی باراجین» با طولی حدود ۶۰ کیلومتر و امتداد شرقی-غربی در فاصله ۱۰ کیلومتری شمال شهر قزوین، یکی از گسل های اصلی و فعال البرز است. این گسل که در رسوبات کواترنری برش ایجاد کرده، موجب شکل گیری توپوگرافی خاص در شمال شهر شده است، به طوری که ارتفاعات شمالی آن بیش از ۲۵۰۰ متر از سطح دریا فاصله دارند.

مردم شناسی و فرهنگ قزوین

فرهنگ و آداب و رسوم مردم قزوین ریشه در تاریخ کهن و موقعیت جغرافیایی این سرزمین دارد. ترکیب اقوام مختلف در طول تاریخ، تنوع فرهنگی بی نظیری را در این شهر ایجاد کرده است.

زبان و لهجه مردم قزوین

زبان مادری اکثر اهالی شهر قزوین فارسی همراه با لهجه خاص قزوینی است که از سایر لهجه های فارسی متمایز می شود. علاوه بر فارسی، زبان های تاتی، گیلکی و آذری نیز در قزوین تکلم می شود، به ویژه در مناطق خاص یا توسط مهاجران از سایر نقاط ایران و استان. سفرنامه نویسانی چون آدام اولئاریوس و اولیا چلبی در قرون گذشته به تمایز لهجه قزوینی و فصاحت گفتار مردم آن اشاره کرده اند. همچنین، کتاب «ضرب المثل های مردم قزوین» به حفظ و نگهداری این لهجه و گویش محلی کمک شایانی کرده است.

آداب و رسوم و جشن های بومی

قزوین میزبان مجموعه گسترده ای از آداب و رسوم و جشن های بومی است که نشان دهنده غنای فرهنگی و اجتماعی این منطقه است:

• پنجاه به در: یکی از آیین های سنتی و قدیمی مردم قزوین است که در پنجاهمین روز سال یا فصل بهار برگزار می شود. مردم در این روز به باغستان های اطراف قزوین می روند و برای شکرگزاری از بارش های بهاری و طلب باران، مراسم نیایش برگزار می کنند. این جشن نمادی از امید و پیوند عمیق مردم با طبیعت است.
• جشن انار: در بخش طارم قزوین برگزار می شود. در این مراسم، مردم با تعیین یک روز مشخص در اواخر تابستان، با جشن و ساز و آواز به جمع آوری محصول انار می پردازند. آغاز برداشت محصول بدون حضور ریش سفیدان و بدون سرور و شادی ممنوع است.
• جشن فندق: در منطقه الموت قزوین، مردم در یک روز خاص برای جمع آوری فندق های باغ خود گرد هم می آیند و با سرودن اشعار بداهه و پایکوبی، برداشت محصول را آغاز می کنند. همچنین دختران نامزدکرده، گردنبندی از فندق برای همسران آینده خود می سازند.
• جشن تیرگان: یکی از جشن های باستانی ایران است که در سیزدهم تیرماه برگزار می شود. در این روز، فردی خوش قدم را به منزل دعوت می کنند تا با چوب به گندم و حبوبات ضربه بزند که نماد برکت است. پاشیدن آب به صورت یکدیگر نیز برای دور ماندن از بلایا نیکو شمرده می شود. این مراسم باید در سکوت کامل برگزار شود.

از دیگر جشن ها و آیین های مردم قزوین می توان به نوروزخوانی، کلوخ اندازان، جشن گندم، جشن انگور و جشن زیتون اشاره کرد. علاوه بر این، بازی های سنتی مانند «چوب جنگ»، «کشتی پهلو به پهلو» و «الک دولک» نیز در این منطقه رواج داشته اند.

لباس های سنتی مردم قزوین

در گذشته، لباس های سنتی مردان و زنان قزوینی بر اساس موقعیت اجتماعی تفاوت هایی داشت. لباس سنتی مردان شامل «چهارپاره» و «پیراهن» با یقه های مختلف (قزاقی، ملایی) و «ارخالق» (جامه بلند جلو باز) بود. شلوار نیز بر اساس طبقه اجتماعی از جنس کرباس یا پارچه های مرغوب تر تهیه می شد. مردان از کلاه های متفاوتی بر سر می گذاشتند و پاپوش هایی نظیر «گیوه» (جوراب و آجیده) و «ملکی» استفاده می کردند.

زنان قزوینی نیز «شلیته» را زیر پیراهن خود می پوشیدند که اغلب با گلدوزی های رنگی تزیین می شد. «یل» یا «نیم تنه قزوینی» از پارچه ترمه با آستری از تافته نیز در میان زنان اعیان رایج بود. پاپوش زنان نیز بر اساس وضعیت مالی، از گیوه های ظریف تا کفش های چرمی مدل روز متفاوت بود. این لباس ها، بخش مهمی از هویت فرهنگی قزوین را تشکیل می دادند که امروزه کاربرد روزمره کمتری دارند.

سفری به دنیای طعم ها و سوغات قزوین

شهر قزوین با تاریخی غنی و فرهنگی پویا، دارای تنوع بی نظیری از غذاهای محلی، شیرینی ها و صنایع دستی است که هر یک بازتاب دهنده ذوق و هنر مردم این دیار است.

غذاهای محلی قزوین

سفره قزوینی ها مملو از غذاهای خوش رنگ و لعاب است که برخی از آن ها شهرت ملی دارند:

• قیمه نثار: مشهورترین غذای قزوین که از ترکیب برنج، گوشت قیمه شده، خلال بادام، خلال پسته، خلال پوست پرتقال، و زعفران فراوان تهیه می شود. این غذای مجلسی و پرطرفدار، نماد آشپزی قزوینی است.
• کوکو شیرین: یک کوکوی منحصربه فرد که برخلاف سایر کوکوها، طعمی شیرین دارد. این غذا از سیب زمینی، زعفران، تخم مرغ، ماست، پودر هل، شکر و گلاب تهیه می شود و معمولاً همراه با هویج پلو سرو می گردد.
• شیرین پلو: از دیگر غذاهای شیرین و مجلسی قزوین که با برنج، خلال پرتقال، خلال بادام و پسته، زعفران و سینه مرغ تهیه می شود و طعمی دلنشین و متفاوت دارد.
• آش دوغ قزوینی: این آش محبوب، با حبوبات پخته شده جداگانه، سبزی آش، برنج، پیازداغ و دوغ چکیده قزوین تهیه می شود که آن را از سایر آش دوغ ها متمایز می کند.
• دویماج: یک غذای ساده و پرطرفدار که معمولاً به عنوان عصرانه یا پیش غذا سرو می شود. این غذا ترکیبی از نان لواش خشک شده (که کمی مرطوب می شود)، خیار، پنیر، سبزی خوردن، پیازداغ و گردو است.

دیگر غذاهای محلی قزوین شامل حلیم سنتی، آش دندان کشه، یتیم چه، ماش پیازو، اشکنه، و کاله جوش هستند که هر کدام طعم و اصالت خاص خود را دارند.

شیرینی ها و نان های سنتی

قزوین به دلیل تنوع و کیفیت شیرینی ها و نان های سنتی خود شهرت فراوانی دارد. این شیرینی ها اغلب با مواد اولیه بومی مانند پسته، بادام و آرد برنج تهیه می شوند:

• باقلوا: شامل دو نوع معروف باقلوای لوزی و باقلوای پیچ (یا گل رز) است که با پسته فراوان و شهد شیرین تهیه می شود.
• نان چای: یکی از پرطرفدارترین شیرینی های عید نوروز در قزوین، با بافتی نرم و طعمی ملایم.
• نان برنجی، نان نخودی، نان قندی، نان بادامی، نان نازک، نان چرخی: انواع نان های شیرین که هر کدام ویژگی ها و طعم خاص خود را دارند و اغلب برای پذیرایی یا سوغات استفاده می شوند.
• پادرازی، ولیعهدی، اتابکی: شیرینی های سنتی با دستور پخت های قدیمی.
• قاق: نان خشک و شیرین که معمولاً همراه با چای سرو می شود.
• شیرمال و زنجبیلی: نان های کم شیرین که برای عصرانه مناسب اند.

سوغات و صنایع دستی قزوین

صنایع دستی قزوین بازتاب دهنده هنر و ذوق مردمان این دیار است و در کنار محصولات کشاورزی، بخش مهمی از سوغات این شهر را تشکیل می دهد:

• قالیبافی: قزوین یکی از مراکز اصلی تولید قالی و فرش دستباف با طرح ها و رنگ های زیبا و منحصربه فرد است. قالی های قزوین به دلیل کیفیت بافت بالا و استفاده از پشم مرغوب، شهرت جهانی دارند.
• سفال و سرامیک: آثار سفالینه و سرامیکی با طرح ها و نقوش متنوع، از جمله سوغاتی های محبوب قزوین هستند که هنر دیرینه سفالگری را بازتاب می دهند.
• منبت کاری: هنر حکاکی روی چوب با ابزارهای خاص که آثاری زیبا و ظریف را خلق می کند.
• میناکاری: تزیین فلزات با رنگ های مختلف و پخت در کوره، که در قزوین به صورت سنتی و معاصر ادامه دارد.
• جاجیم بافی: بافته شده از الیاف طبیعی مانند پشم و نخ، برای تولید فرش های سنتی و جاجیم های زینتی.
• تابلوفرش: تابلوهای دیواری هنرمندانه که با تکنیک قالیبافی خلق می شوند.
• عطر و ادکلن محلی: قزوین در گذشته دارای مراکز تولید عطر و ادکلن های محلی بوده که از مواد اولیه با کیفیت و دانش صنعتگران ماهر بهره می برده اند.

جاذبه های دیدنی قزوین (تاریخی، طبیعی، مذهبی)

قزوین به واسطه تاریخ غنی و طبیعت چشم نواز خود، دارای جاذبه های گردشگری متعددی است که هر ساله پذیرای تعداد زیادی از بازدیدکنندگان داخلی و خارجی است.

اماکن تاریخی

• کاخ چهلستون (عمارت کلاه فرنگی): تنها عمارت باقی مانده از مجموعه کاخ های دوران صفویه در قزوین است که در زمان شاه تهماسب صفوی ساخته شده و در ابتدا به عنوان مقر حکومتی و محل پذیرایی از میهمانان پادشاه مورد استفاده قرار می گرفته است. این بنا اکنون میزبان موزه دائمی خوشنویسی قزوین است.
• خیابان سپه: به عنوان اولین خیابان ساخته شده در ایران شناخته می شود. این خیابان در دوره صفویه احداث شده و شاهد رویدادهای تاریخی مهمی بوده است. خیابان سپه از سردر عالی قاپو آغاز شده و تا مسجد جامع امتداد می یابد.
• کاروانسرای سعدالسلطنه: یکی از بزرگ ترین و کامل ترین سراهای سنتی ایران با مساحت ۲۶ هزار متر مربع. این کاروانسرا در دوره قاجار و به دستور باقر خان سعدالسلطنه ساخته شده و از مهم ترین مراکز تجاری و محل تبادل کالاها در زمان خود بوده است. معماری چهارضلعی و بخش های مختلف آن نظیر سرای نگارالسلطنه و چهارسوق بزرگ، جلوه ای بی نظیر از هنر معماری ایرانی را به نمایش می گذارد.
• حمام قجر: این حمام تاریخی که در دوره صفویه و به دستور شاه عباس صفوی ساخته شد، امروزه به موزه مردم شناسی قزوین تبدیل شده است. حمام قجر یکی از اولین حمام هایی در ایران بود که ورودی مجزا برای بانوان و آقایان داشت.
• آب انبارهای قزوین: قزوین به دلیل تعدد آب انبارها به «شهر آب انبارها» شهرت یافته است. بیش از یکصد آب انبار عمومی و هزاران آب انبار خانگی در این شهر وجود داشته است که بزرگ ترین آن ها آب انبار سردار نام دارد. بسیاری از این بناها امروزه برای بازدید عمومی در دسترس هستند.
• سردر عالی قاپو: بخشی از مجموعه دولتخانه صفوی، که دروازه اصلی ورودی به این مجموعه باشکوه بوده است.
• دولتخانه صفوی (باغ فرهنگی قزوین): مجموعه ای با مساحت ۶ هکتار که از سردر عالی قاپو آغاز و به عمارت چهلستون متصل می شود و شامل بخش هایی نظیر عمارت شهربانی، شترخان، و گراند هتل قزوین است. این مجموعه در حال بازسازی بر اساس شواهد تاریخی و باغستان های سنتی است.
• دروازه های شهر: قزوین در گذشته دارای هشت دروازه بود که امروزه تنها دو دروازه «درب کوشک» و «تهران قدیم» از آنها باقی مانده است.

جاذبه های طبیعی

• قلعه و دریاچه اوان در منطقه الموت: منطقه الموت در شمال قزوین، علاوه بر قلعه تاریخی حسن صباح، شامل دریاچه اوان، یک دریاچه کوهستانی زیبا است که جلوه ای بی نظیر از طبیعت قزوین را به نمایش می گذارد.
• تاکستان قزوین: این منطقه باستانی که قدمت سکونت در آن به ۷۰۰۰ سال پیش بازمی گردد، به دلیل باغ های وسیع انگور شهرت دارد و یکی از دیدنی های طبیعی و کشاورزی قزوین است.
• باغستان های سنتی: بوستان باراجین، پارک ملت (باغ تاریخی حکم آباد) و مصلای قزوین از جمله باغستان های سنتی هستند که فضای سبز و دلپذیری را برای شهروندان و گردشگران فراهم می کنند.
• پل معلق قزوین (باغستان سلطانیه): این پل زیبا بر روی رودخانه طالقان واقع شده و یکی از نمادهای مدرن و تفریحی شهر قزوین محسوب می شود.

اماکن مذهبی

• مسجد جامع قزوین (مسجد عتیق): یکی از قدیمی ترین مساجد ایران است که بر روی یک آتشکده ساسانی ساخته شده و بنای اولیه آن به هارون الرشید نسبت داده می شود. این مسجد با معماری چشم نواز خود، گواه تاریخ پرفراز و نشیب قزوین است.
• امامزاده حسین: آرامگاه فرزند دو ساله امام رضا (ع) است که در سفر ایشان از مرو، در قزوین درگذشت و به خاک سپرده شد. بنای باشکوه این امامزاده در دوره صفوی و توسط زینب بیگم، دختر شاه تهماسب، ساخته شده است.
• بقعه پیغمبریه (چهار انبیاء): محلی برای زیارت چهار تن از پیامبران الهی به نام های سلام، سلوم، سلوحی و القیا است که در دوره صفوی بنا شده است.
• کلیسای کانتور: یادگار روس ها از جنگ جهانی دوم در قزوین، یک کلیسای کوچک با معماری خاص که امروزه به یکی از جاذبه های گردشگری شهر تبدیل شده است.

راهنمای سفر به قزوین (اطلاعات کاربردی)

برای برنامه ریزی یک سفر خاطره انگیز به قزوین، شناخت اطلاعات کاربردی مرتبط با دسترسی، اقامت، حمل ونقل و مراکز پذیرایی ضروری است.

بهترین زمان سفر به قزوین

بهترین زمان سفر به قزوین فصل بهار و اوایل پاییز است. در این فصول، آب و هوا معتدل و دلپذیر بوده و طبیعت شهر، به ویژه باغستان های آن، در زیباترین حالت خود قرار دارند. تابستان ها ممکن است گرم و خشک باشد و زمستان ها نیز سرد و همراه با بارش برف است.

راه های دسترسی به قزوین

• ماشین شخصی و اتوبوس: قزوین از طریق بزرگراه ها و جاده های اصلی به تهران، کرج و سایر شهرهای بزرگ کشور متصل است. این شهر دارای دو پایانه مسافربری (ترمینال آزادگان در شرق و ترمینال غرب) است که خدمات اتوبوس رانی را ارائه می دهند.
• قطار: خط راه آهن تهران-زنجان از قزوین عبور می کند و امکان دسترسی با قطار را فراهم می سازد. اولین خط راه آهن در ۱۸ اسفند ۱۳۱۸ به قزوین رسید.
• فرودگاه قزوین: این فرودگاه در حال حاضر برای هواپیماهای سبک و خدمات تفریحی و آموزشی استفاده می شود. شهرداری قزوین قصد دارد آن را به یک فرودگاه مسافربری تبدیل کند.

حمل و نقل درون شهری

در قزوین، سیستم حمل ونقل درون شهری شامل تاکسی رانی و اتوبوس رانی است. سازمان اتوبوس رانی قزوین با پوشش حدود ۲۰ خط، بخش عمده ای از جابجایی مسافران را بر عهده دارد. پروژه هایی نظیر خطوط اتوبوس تندرو (BRT) و طرح های آینده برای مترو (در امتداد مترو تهران-هشتگرد) و تراموا نیز برای بهبود وضعیت ترافیک شهری در نظر گرفته شده است. همچنین، قزوین به دلیل شیب ملایم خیابان ها، شهری مناسب برای دوچرخه سواری است و مسیرهای دوچرخه سواری و سیستم کرایه دوچرخه در آن توسعه یافته است.

اقامت در قزوین

قزوین دارای انواع هتل ها و مراکز اقامتی برای سلیقه ها و بودجه های مختلف است. بیشتر این مراکز در خیابان امام خمینی و مناطق مرکزی شهر قرار دارند و دسترسی آسانی به جاذبه های گردشگری فراهم می کنند.

رستوران ها و کافه های معروف

قزوین میزبان رستوران های باکیفیتی است که طعم غذاهای محلی، به ویژه قیمه نثار، را به بهترین شکل ارائه می دهند. از جمله معروف ترین آن ها می توان به «رستوران نمونه» (که به قیمه نثار، کباب لاری و کباب تکه ای ماستی شهرت دارد)، «رستوران اقبالی» (معروف به قیمه نثار)، «رستوران کرمانی» و «رستوران مدیترانه» (با غذاهای لبنانی) اشاره کرد.

جنبه های دیگر قزوین

فراتر از جاذبه های گردشگری، قزوین در حوزه های مختلف فرهنگی، هنری، اقتصادی و علمی نیز دارای جایگاه ویژه ای است.

قزوین، پایتخت خوشنویسی ایران

قزوین از دیرباز مهد پرورش بزرگان خوشنویسی کشور بوده است. استادانی نظیر میرعماد حسنی (استاد بزرگ خط نستعلیق)، میرزا محمدحسین عمادالکتاب قزوینی، و عبدالمجید طالقانی از جمله نام آوران این عرصه هستند. به همین دلیل، قزوین از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان «پایتخت خوشنویسی ایران» لقب گرفته است. موزه دائمی خوشنویسی قزوین در کاخ چهلستون، و رویدادهای بزرگی نظیر دوسالانه خوشنویسی ایران و جشنواره های خوشنویسی آیات قرآنی، گواه این جایگاه هستند.

نقش قزوین در شعر و ادبیات طنز

قزوین زادگاه شاعران و طنزپردازان بزرگی نظیر عبید زاکانی، علامه دهخدا، و سید اشرف الدین قزوینی (نسیم شمال) بوده است. این شهر در طول تاریخ به عنوان یکی از مراکز مهم ادبیات طنز و فکاهی در ایران شناخته می شود.

صنعت و اقتصاد قزوین

قزوین از نظر توسعه یافتگی صنعتی در جایگاه دوم کشور و از نظر تعداد واحدهای صنعتی فعال در جایگاه چهارم قرار دارد. این شهر با داشتن هشت شهرک صنعتی فعال (نظیر البرز، لیا، کاسپین) و دو شهرک در حال احداث، و همچنین سه ناحیه صنعتی، یکی از قطب های اقتصادی ایران محسوب می شود. صنایع فلزی، شیمیایی، سلولزی، و غذایی از مهم ترین بخش های صنعتی این شهر هستند. کارخانه های شاخصی نظیر تولی پرس، مهرام، سپهر الکتریک، و کاچیران در قزوین فعالیت می کنند. همچنین، این استان از لحاظ کشاورزی نیز بسیار پربار است و محصولاتی نظیر فندق، پسته، زغال اخته، کشمش و انگور تولید می کند.

آموزش عالی در قزوین

قزوین میزبان چندین دانشگاه معتبر و تعداد زیادی مؤسسه آموزش عالی و غیرانتفاعی است. بیش از ۱۵۰ هزار دانشجو در استان قزوین مشغول به تحصیل هستند. دانشگاه بین المللی امام خمینی، دانشگاه علوم پزشکی قزوین، و دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین از مهم ترین مراکز آموزش عالی این شهر هستند که دستاوردهای بسیاری در سطح ملی و بین المللی کسب کرده اند.

مراکز درمانی و بهداشتی

شهر قزوین دارای مراکز درمانی متعدد و چندین بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی است. از جمله بیمارستان های مهم می توان به بیمارستان های بوعلی سینا (مرکز قلب)، شهید رجایی (تصادفات و ارتوپدی)، کوثر (زنان و زایمان) و قدس (کودکان) اشاره کرد. همچنین، اولین مرکز درمان ناباروری از راه دور کشور با نام «مرکز تله مدیسین درمان ناباروری جهاد دانشگاهی» در قزوین فعالیت می کند.

مراکز تفریحی و ورزشی

قزوین دارای شهربازی ها و مکان های تفریحی متعددی است. مجموعه ورزشی معلم و ورزشگاه سردار آزادگان قزوین از مهم ترین مراکز ورزشی این شهر هستند. تیم های فوتبال و فوتسال شمس آذر و کراپ الوند نیز در لیگ های برتر کشور به رقابت می پردازند.

رسانه ها

فعالیت های رادیویی در قزوین از دهه چهل آغاز شد و از سال ۱۳۷۶ رادیو محلی قزوین فعالیت خود را گسترش داد. شبکه استانی صدا در سال ۱۳۸۱ و شبکه استانی سیما در سال ۱۳۸۴ به بهره برداری رسیدند که نقش مهمی در پوشش اخبار و فرهنگ منطقه ایفا می کنند.

نتیجه گیری

شهر قزوین، با پیشینه ای درخشان در تاریخ ایران، نه تنها یک مقصد گردشگری با جاذبه های بی شمار تاریخی، طبیعی و مذهبی است، بلکه یک مرکز مهم فرهنگی، علمی و اقتصادی نیز به شمار می رود. از پایتختی صفوی و مهد خوشنویسی ایران گرفته تا باغستان های کهن و غذاهای محلی بی نظیر، قزوین گنجینه ای ارزشمند است که هر گوشه آن داستانی شنیدنی دارد. این شهر با موقعیت استراتژیک و پویایی روزافزون خود، همچنان به عنوان یکی از نقاط کلیدی و جذاب ایران مطرح است و تجربه سفر به آن، فرصتی بی بدیل برای آشنایی عمیق با یکی از کهن ترین تمدن های این سرزمین فراهم می آورد.