تعریف تهدید در قانون

تهدید در قانون عملی است که فردی، دیگری را به انجام یا ترک فعلی برخلاف میلش وادار کند، با ترساندن او نسبت به وقوع یک ضرر نامشروع و در آینده. این ضرر می تواند جانی، مالی، شرافتی یا افشای راز باشد. شناخت تعریف تهدید در قانون برای حفظ امنیت روانی، جانی و حیثیتی افراد در جامعه ضروری است و به آن ها کمک می کند تا در مواجهه با این جرم، حقوق خود را بشناسند و مسیر قانونی صحیح را پیگیری کنند.

امنیت روانی، جانی و حیثیتی هر فردی از ارکان اساسی یک جامعه سالم و توسعه یافته محسوب می شود. در نظام حقوقی ایران نیز، قوانین متعددی برای حمایت از این ابعاد زندگی افراد وضع شده اند. جرم تهدید، یکی از مصادیق بارز نقض امنیت و آرامش فردی است که می تواند آثار مخربی بر زندگی اشخاص داشته باشد. در بسیاری از موارد، افراد عادی به دلیل عدم آگاهی از مبانی قانونی و ابعاد حقوقی جرم تهدید، در پیگیری حقوق خود دچار مشکل می شوند یا حتی از اقدام قانونی منصرف می گردند. درک صحیح از ماده 669 قانون مجازات اسلامی و ماده 668 قانون مجازات اسلامی و تفاوت های بنیادین آن ها، همچنین آگاهی از ارکان جرم تهدید و راه های اثبات جرم تهدید، برای هر شهروندی که ممکن است در معرض این پدیده قرار گیرد، حیاتی است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و دقیق، به بررسی تمامی جنبه های تعریف تهدید در قانون، مجازات تهدید و چگونگی نحوه شکایت از تهدید می پردازد تا مخاطبان بتوانند با نگاهی عمیق تر و کاربردی تر، با این جرم در نظام حقوقی ایران آشنا شوند.

مفهوم تهدید: از عرف تا قانون

تهدید، مفهومی است که هم در زبان عامیانه و هم در متون حقوقی کاربرد دارد، اما با تفاوت های ظریفی همراه است. درک این تفاوت ها برای تشخیص دقیق جرم تهدید از یک ادعای ساده یا یک هشدار قانونی، اهمیت بالایی دارد.

1.1 تعریف لغوی و عرفی تهدید

در زبان فارسی، واژه تهدید به معنای بیم دادن، ترساندن، و ارعاب است. در عرف جامعه، تهدید به هر عملی گفته می شود که موجب ایجاد ترس و وحشت در دیگری شود، با هدف وادار کردن او به انجام یا عدم انجام کاری برخلاف میل باطنی اش. این مفهوم عرفی، دامنه وسیعی از اقدامات را در بر می گیرد؛ از ترساندن یک کودک تا ارعاب یک فرد بالغ برای مقاصد خاص. با این حال، تمام مصادیق عرفی تهدید، لزوماً در چارچوب قانون، جرم محسوب نمی شوند.

1.2 تعریف حقوقی جرم تهدید

در نظام حقوقی، تعریف تهدید در قانون، دقیق تر و محدودتر از مفهوم عرفی آن است. تهدید به عملی اطلاق می شود که فردی، دیگری را با ترساندن از وقوع یک ضرر نامشروع و در آینده، وادار به انجام یا ترک فعلی کند. این تعریف حقوقی بر دو شرط اساسی تکیه دارد:

• نامشروع و غیرقانونی بودن عمل مورد تهدید: تهدید به انجام کاری که ذاتاً قانونی و مشروع است (مانند تهدید به شکایت حقوقی، شکایت از طریق مراجع قانونی، یا مطالبه طلب از راه قانونی)، جرم تهدید محسوب نمی شود. برای مثال، اگر طلبکاری بدهکار خود را تهدید کند که در صورت عدم پرداخت بدهی، از او شکایت خواهد کرد، این عمل جرم تهدید نیست؛ زیرا طرح شکایت یک حق قانونی است. اما اگر همان طلبکار، بدهکار را تهدید به ضرب و جرح کند تا بدهی اش را بگیرد، این جرم تهدید است.
• آینده بودن وقوع تهدید: تهدید باید ناظر به وقوع یک ضرر در آینده باشد. یعنی تهدیدکننده، فرد را از ضرری می ترساند که هنوز اتفاق نیفتاده است و ممکن است در آینده رخ دهد.

مبانی قانونی جرم تهدید: بررسی مواد 668 و 669 قانون مجازات اسلامی

دو ماده کلیدی در قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) به جرم تهدید اختصاص یافته اند که هر یک با شرایط و مجازات های خاص خود، ابعاد مختلف این جرم را پوشش می دهند. این مواد عبارتند از ماده 668 و ماده 669.

2.1 ماده 669 قانون مجازات اسلامی (تهدید به قتل، ضررهای جسمی، شرفی، مالی یا افشای راز)

این ماده، که فراگیرترین نوع جرم تهدید را شامل می شود، صراحتاً بیان می دارد:

هرگاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشای سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد، به مجازات شلاق تا هفتاد و چهار ضربه یا زندان از دو ماه تا دو سال محکوم خواهد شد.

تحلیل جزئیات این ماده، نکات مهمی را آشکار می سازد:

• به هر نحو: این عبارت نشان دهنده گستردگی طرق ارتکاب جرم تهدید است. تهدید می تواند تهدید شفاهی (مانند تهدیدات لفظی مستقیم)، تهدید کتبی (مانند ارسال پیامک، نامه، ایمیل)، عملی (مانند نشان دادن اسلحه، ژست های تهدیدآمیز) و حتی تهدید در فضای مجازی (مانند پیام در اینستاگرام، تلگرام، واتساپ) باشد.
• انواع ضررهای مورد تهدید: ماده 669 به وضوح انواع ضررهایی را که تهدید به آن ها جرم است، مشخص می کند:
  • تهدید به قتل یا ضررهای نفسی (جسمی): شامل هرگونه آسیب جدی به بدن یا سلامت جسمی فرد (مانند تهدید به ضرب و جرح، قطع عضو، کور کردن).
  • تهدید به ضررهای شرفی (حیثیتی): هر عملی که به آبرو، حیثیت و اعتبار فرد یا خانواده اش لطمه وارد کند (مانند تهدید به افشای شایعات دروغ، هتک آبرو، تهمت زدن).
  • تهدید به ضررهای مالی: آسیب رساندن به اموال منقول یا غیرمنقول فرد (مانند تهدید به آتش زدن خانه یا خودرو، تخریب اموال).
  • تهدید به افشای سر (راز) نسبت به خود یا بستگان: افشای اطلاعات محرمانه و خصوصی که فرد تمایل به پنهان ماندن آن ها دارد (مانند افشای سوابق کیفری، بیماری های خاص، روابط شخصی گذشته).
• دامنه شمول تهدید: نسبت به خود یا بستگان او: این جمله نشان می دهد که جرم تهدید تنها زمانی محقق می شود که موضوع تهدید، ضرر رساندن به خودِ فرد تهدیدشونده یا بستگان او باشد. منظور از بستگان، خویشاوندان نزدیک سببی یا نسبی است که ورود ضرر به آن ها برای فرد تهدیدشونده نگران کننده تلقی می شود.
• اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد: این بخش از ماده 669، یک نکته بسیار مهم را بیان می کند؛ جرم تهدید در این ماده، یک جرم مطلق است، به این معنی که برای تحقق آن، لازم نیست تهدیدکننده به خواسته خاصی (مانند پول، مال، انجام کار یا ترک فعلی) دست یابد یا حتی چنین خواسته ای داشته باشد. صرف فعل تهدید و ایجاد ترس با شرایط ذکر شده، برای وقوع جرم کافی است.

2.2 ماده 668 قانون مجازات اسلامی (تهدید برای اخذ نوشته یا سند)

این ماده به نوع خاصی از تهدید می پردازد که هدف از آن، اخذ نوشته یا سندی از قربانی است:

هر کس با جبر و قهر یا اکراه و تهدید دیگری را ملزم به دادن نوشته یا سند یا امضا و یا مهر نماید و یا سندی و نوشته ای که متعلق به او یا سپرده به او می باشد را از وی بگیرد، به حبس از سه ماه تا دو سال و تا هفتاد و چهار ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

تحلیل جزئیات ماده 668 نیز حاوی نکات حقوقی مهمی است:

• به جبر و قهر یا اکراه و تهدید: این اصطلاحات به روش های مختلفی اشاره دارند که فرد با آن ها قربانی را وادار به انجام خواسته اش می کند. جبر و قهر به معنای استفاده از زور و خشونت فیزیکی است، در حالی که اکراه و تهدید بیشتر بر اساس ترساندن و ارعاب روانی استوار است، بدون لزوم اعمال مستقیم خشونت فیزیکی.
• ملزم به دادن نوشته یا سند یا امضا و یا مهر نماید: هدف اصلی این نوع تهدید، اجبار کردن فرد به ارائه یا امضای اسناد و نوشته های حقوقی است. این اسناد می توانند شامل چک، سفته، سند انتقال مال یا هر سند دیگری باشند که دارای ارزش مادی یا معنوی هستند و برای اثبات حق یا اسقاط ادعایی قابل استناد باشند.
• مقید بودن جرم: برخلاف ماده 669، جرم تهدید در ماده 668، یک جرم مقید به نتیجه است. به این معنی که برای تحقق جرم، لازم است نتیجه مورد نظر (یعنی اخذ نوشته، سند، امضا یا مهر) محقق شود. اگر تهدیدکننده تنها اقدام به تهدید کند، اما موفق به گرفتن سند یا امضا نشود، جرم موضوع این ماده محقق نشده و ممکن است عمل او تحت ماده 669 مورد بررسی قرار گیرد.

2.3 مقایسه تطبیقی و تفاوت های کلیدی مواد 668 و 669

تفاوت میان این دو ماده برای درک دقیق جرم تهدید و تعیین مجازات آن بسیار مهم است. جدول زیر به طور خلاصه این تفاوت ها را نشان می دهد:

معیار	ماده 669 قانون مجازات اسلامی	ماده 668 قانون مجازات اسلامی
هدف تهدید	ضرر رساندن به جان، آبرو، مال یا افشای راز خود یا بستگان. هدف خاصی (مانند اخذ مال) لازم نیست.	اخذ نوشته، سند، امضا یا مهر از قربانی.
نتیجه گرا بودن (مقید/مطلق)	مطلق: صرف فعل تهدید، بدون نیاز به تحقق نتیجه یا وجود خواسته خاص، جرم را محقق می کند.	مقید: تحقق نتیجه (یعنی اخذ سند یا نوشته) برای وقوع جرم ضروری است.
مجازات های تعیین شده	شلاق (تا 74 ضربه) یا حبس تعزیری (از 2 ماه تا 2 سال). قاضی اختیار تعیین یکی از دو مجازات را دارد.	حبس تعزیری (از 3 ماه تا 2 سال) و شلاق (تا 74 ضربه). هر دو مجازات اعمال می شوند.

ارکان و عناصر تشکیل دهنده جرم تهدید

برای اینکه عملی به عنوان جرم تهدید شناخته شود، باید دارای سه رکن اساسی باشد: رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی. فقدان هر یک از این ارکان، مانع از تحقق جرم خواهد بود.

3.1 رکن قانونی

رکن قانونی جرم تهدید، همان مواد 668 و 669 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) مصوب 1375 است که پیش تر به تفصیل بررسی شدند. این مواد، چارچوب قانونی را برای تعریف و مجازات تهدید فراهم می کنند و وجود هر عملی خارج از این چارچوب ها، حتی اگر در عرف به عنوان تهدید شناخته شود، جرم نخواهد بود.

3.2 رکن مادی

رکن مادی جرم تهدید، شامل مجموعه اعمال و اوضاع و احوالی است که به موجب آن ها، جرم در دنیای خارج محقق می شود:

• رفتار مجرمانه:

  رفتار مجرمانه در جرم تهدید، همواره به صورت فعل مثبت (اعم از گفتار، نوشتار یا عمل) است. به عبارت دیگر، تهدید با ترک فعل محقق نمی شود. مثلاً، اگر کسی صرفاً سکوت کند و عملی انجام ندهد، نمی توان او را به تهدید متهم کرد، مگر آنکه این سکوت همراه با علائم یا اعمالی باشد که ماهیت تهدیدآمیز دارند. عبارات به هر نحو در ماده 669 و جبر و قهر یا اکراه و تهدید در ماده 668، بر گستردگی اشکال این رفتار تأکید دارند.

• موضوع تهدید:

  موضوع تهدید باید یکی از ضررهایی باشد که قانون به صراحت ذکر کرده است. این ضررها شامل تهدید به قتل یا ضررهای نفسی (جسمی)، تهدید به ضررهای شرفی (حیثیتی)، تهدید به ضررهای مالی یا تهدید به افشای سر (راز) نسبت به خودِ تهدیدشونده یا بستگان او می باشد. اگر موضوع تهدید از این موارد نباشد (مثلاً تهدید به یک ضرر جزئی و ناچیز که عرفاً قابل اغماض است)، جرم محقق نمی شود.

• شرایط و اوضاع و احوال لازم برای تحقق تهدید:
  • توانایی و قدرت تهدیدکننده: برای تحقق جرم تهدید، لازم نیست که تهدیدکننده واقعاً توانایی انجام تهدید خود را داشته باشد، بلکه صرفاً کافی است که در نظر فرد تهدیدشونده، احتمال وقوع آن عمل محتمل به نظر برسد. یعنی، تهدید باید آنقدر جدی و معتبر به نظر آید که تأثیر روانی و ارعاب آمیز خود را بر قربانی بگذارد.
  • احتمال وقوع تهدید: فرد تهدیدشونده باید به صورت متعارف و منطقی، احتمال وقوع ضرر مورد تهدید را بدهد. اگر تهدید به قدری غیرواقعی یا مضحک باشد که هیچ فرد عاقلی آن را جدی نگیرد، جرم تهدید محقق نخواهد شد.
  • نسبی بودن تهدید: تأثیرگذاری تهدید، امری نسبی است و به عوامل مختلفی مانند شخصیت، سن، جنسیت، موقعیت اجتماعی، و اوضاع و احوال خاص فرد تهدیدشونده بستگی دارد. آنچه برای یک فرد ممکن است تهدیدآمیز باشد، برای دیگری نباشد. ملاک تشخیص این نسبی بودن، عرف و تشخیص نهایی قاضی رسیدگی کننده است.

3.3 رکن معنوی (قصد مجرمانه)

رکن معنوی، به قصد و اراده مرتکب در انجام عمل مجرمانه اشاره دارد:

• سوء نیت عام: برای تحقق جرم تهدید، مرتکب باید دارای سوء نیت عام باشد؛ یعنی قصد انجام عمل تهدیدآمیز را داشته باشد و از نامشروع بودن یا غیرقانونی بودن آن آگاه باشد. این آگاهی شامل آگاهی از ماهیت رفتار خود (ایجاد ترس) و نتایج احتمالی آن (ترسیدن قربانی) است.
• تأثیر انگیزه: انگیزه مرتکب (مانند انتقام، مزاح، شوخی، یا حتی انگیزه های به ظاهر خیرخواهانه) در تحقق جرم تهدید مؤثر نیست. به این معنی که اگر کسی با انگیزه شوخی، دیگری را به ضررهای قانونی تهدید کند و این تهدید شرایط لازم را داشته باشد، جرم محقق خواهد شد، اگرچه ممکن است انگیزه او در تعیین میزان مجازات توسط قاضی مورد توجه قرار گیرد.

انواع مصادیق تهدید از منظر قانونی و کاربردی

با توجه به گستردگی عبارت به هر نحو در ماده 669 و تنوع ضررهای ذکر شده، جرم تهدید می تواند مصادیق بسیار زیادی در زندگی روزمره و فضای مجازی داشته باشد. آشنایی با این مصادیق به شهروندان در شناسایی و پیگیری تهدیدات کمک می کند.

4.1 تهدید جانی و جسمی

این نوع تهدید مستقیماً سلامت جسمی یا جان فرد را هدف قرار می دهد. مصادیق آن شامل هرگونه گفتار، نوشتار یا عملی است که موجب ترس از آسیب دیدن جسم یا قتل شود.
مثال: اگر این کار را نکنی، کاری می کنم که دیگر روی پا نتوانی بایستی. خانه ات را روی سرت خراب می کنم. بلایی سرت می آورم که مرغ های آسمان به حالت گریه کنند. یا نشان دادن اسلحه به فرد بدون شلیک. تهدید به ضرب و جرح یا تهدید به قتل از بارزترین نمونه های این دسته هستند.

4.2 تهدید حیثیتی و شرافتی

تهدید حیثیتی به هر عملی گفته می شود که آبرو و اعتبار اجتماعی فرد یا بستگانش را هدف قرار دهد. در جامعه ای که حیثیت و آبرو از ارزش های والایی برخوردار است، این نوع تهدید می تواند آسیب های روانی جدی به همراه داشته باشد.
مثال: اگر شکایتت را پس نگیری، آبرویت را در محل کار یا بین فامیل می برم. تصاویر خصوصیت را منتشر می کنم. شایعات دروغی درباره ات پخش خواهم کرد که دیگر سرت را بالا نگیری.

4.3 تهدید مالی و آسیب به اموال

این دسته از تهدیدات، ناظر به وارد آوردن ضرر و زیان به اموال فرد تهدیدشونده یا بستگان اوست.
مثال: اگر بدهی ام را ندهی، ماشینت را آتش می زنم. مزرعه ات را تخریب می کنم. خانه ات را به تصرف خودم در می آورم. تهدید به تخریب اموال یا تهدید به آتش زدن از مصادیق این نوع تهدید هستند.

4.4 تهدید به افشای اسرار خصوصی

تهدید به افشای سر، شامل هرگونه عملی است که با هدف افشای اطلاعات محرمانه و خصوصی فرد یا خانواده اش صورت می گیرد و موجب ترس و نگرانی آن ها می شود. این اسرار می تواند شامل سوابق شخصی، بیماری ها، روابط گذشته، یا هر اطلاعاتی باشد که فرد مایل به پنهان ماندن آن است.
مثال: اگر با من همکاری نکنی، راز بیماری ات را به همه می گویم. سوابق کیفری قدیمی ات را برای همه همسایه ها افشا می کنم. عکس های خصوصی ات را در اینترنت پخش می کنم.

4.5 تهدید در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی

با گسترش فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، تهدیدات نیز شکل های جدیدی به خود گرفته اند. قانون مجازات اسلامی با عبارت به هر نحو در ماده 669، این نوع تهدیدات را نیز پوشش می دهد. اثبات تهدید در این فضاها ممکن است از طریق اسکرین شات پیام ها، فایل های صوتی، فیلم ها، و سوابق تماس ها صورت گیرد.
مثال: ارسال پیام های تهدیدآمیز در واتساپ، اینستاگرام، تلگرام، یا حتی ایجاد یک پست در فضای مجازی با محتوای تهدیدکننده علیه فرد. تهدید به آبرو در فضای مجازی و تهدید به افشای سر در فضای مجازی از مصادیق رایج این بخش هستند.

مجازات جرم تهدید در قانون ایران

پس از بررسی تعریف تهدید در قانون و ارکان تشکیل دهنده جرم تهدید، نوبت به تبیین مجازات های قانونی تعیین شده برای این جرم می رسد که بسته به نوع تهدید و مواد قانونی مربوطه، متفاوت خواهد بود.

5.1 مجازات ماده 669 قانون مجازات اسلامی

همان طور که در متن ماده 669 ذکر شد، مجازات جرم تهدید در این ماده عبارت است از: شلاق تا هفتاد و چهار ضربه یا زندان از دو ماه تا دو سال.

نکته مهم در این بخش، استفاده از کلمه یا است. این بدان معناست که قاضی رسیدگی کننده، با توجه به شرایط پرونده، اوضاع و احوال متهم و شاکی، و شخصیت طرفین، اختیار دارد که یکی از این دو مجازات را برای مرتکب تعیین کند. هر دو مجازات شلاق و حبس، از نوع تعزیری هستند، یعنی میزان و کیفیت اجرای آن ها توسط قانون تعیین شده و قاضی می تواند در چارچوب قانونی، آن را کاهش یا افزایش دهد.

5.2 مجازات ماده 668 قانون مجازات اسلامی

بر اساس ماده 668 قانون مجازات اسلامی، هر کس با جبر و قهر یا اکراه و تهدید، دیگری را ملزم به دادن نوشته یا سند یا امضا یا مهر نماید و یا سندی که متعلق به او یا سپرده به او می باشد را از وی بگیرد، مجازات او حبس از سه ماه تا دو سال و تا هفتاد و چهار ضربه شلاق خواهد بود.

تفاوت کلیدی این ماده با ماده 669، در استفاده از حرف و به جای یا است. این بدان معنی است که در جرم موضوع ماده 668، قاضی موظف است هر دو مجازات حبس تعزیری و شلاق را در حق مرتکب اعمال کند و اختیاری در انتخاب یکی از آن ها ندارد.

5.3 تأثیر قانون کاهش مجازات حبس تعزیری بر مجازات تهدید

با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در سال 1399، میزان مجازات حبس بسیاری از جرائم تعزیری، از جمله جرم تهدید، دستخوش تغییر شد. بر اساس این قانون، حداکثر مجازات حبس تعزیری در ماده 669 قانون مجازات اسلامی (که 2 سال بود)، به نصف یعنی 1 سال کاهش یافت. بنابراین، مجازات حبس تعزیری برای تهدید طبق ماده 669، از دو ماه تا دو سال به یک ماه تا یک سال تقلیل یافته است. این قانون در ماده 668 نیز مؤثر بوده و حداقل و حداکثر حبس را تا نصف کاهش می دهد.

5.4 قابل گذشت بودن جرم تهدید

جرم تهدید، از جمله جرائم قابل گذشت محسوب می شود. این بدان معناست که جرم تهدید از حق الناس است و پیگیری آن نیازمند شکایت شاکی خصوصی است. در صورتی که شاکی خصوصی (فرد تهدید شده) رضایت دهد و گذشت کند، رسیدگی به جرم متوقف می شود و یا در مرحله اجرای حکم، مجازات متوقف یا تخفیف می یابد. این موضوع در فرایند مشاوره حقوقی تهدید و پیگیری جرم تهدید از اهمیت بالایی برخوردار است.

راه های اثبات جرم تهدید در دادگاه

یکی از چالش های اصلی در پیگیری جرم تهدید، اثبات آن در دادگاه است. قانون مجازات اسلامی در ماده 160، ادله اثبات جرم را شامل اقرار، شهادت، قسامه، سوگند و علم قاضی می داند. در جرم تهدید، قسامه و سوگند معمولاً کاربرد ندارند. بنابراین، راه های اثبات جرم تهدید عمدتاً بر سه مورد اصلی متمرکز است:

6.1 اقرار متهم

اقرار، به معنای اعتراف متهم به ارتکاب جرم نزد مقام قضایی است. ماده 172 قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد: در کلیه جرائم، یک بار اقرار کافی است… بنابراین، اگر فرد متهم به تهدید، حتی یک بار نزد بازپرس یا قاضی به تهدید کردن اقرار کند، جرم تهدید اثبات شده تلقی می شود و متهم مطابق قانون مجازات خواهد شد. البته، این اقرار باید با شرایط قانونی صحت اقرار (مانند عاقل و بالغ بودن و عدم اکراه) صورت گرفته باشد.

6.2 شهادت شهود

شهادت شهود، یکی دیگر از راه های اثبات جرم تهدید است. شهادت به معنای خبر دادن افراد غیر از شاکی و متهم از وقوع جرم یا عدم وقوع آن نزد مقام قضایی است. بر اساس ماده 199 قانون مجازات اسلامی، نصاب شهادت در کلیه جرائم، دو شاهد مرد است…. بنابراین، اگر دو شاهد مرد که دارای شرایط قانونی شهادت (مانند عدالت و عدم نفع شخصی) هستند، نزد قاضی بر وقوع تهدید شهادت دهند، جرم تهدید اثبات می شود. در مواردی که امکان حضور دو شاهد مرد نباشد، ممکن است شهادت زنان یا دلایل دیگر به عنوان قرینه برای علم قاضی استفاده شود.

6.3 علم قاضی

علم قاضی، یکی از مهم ترین و جامع ترین ادله اثبات جرم در نظام حقوقی ایران است. ماده 211 قانون مجازات اسلامی بیان می کند: علم قاضی عبارت از یقین حاصل از مستندات بین در امری است که نزد وی مطرح می شود. این مستندات می تواند شامل موارد مختلفی باشد که به قاضی یقین به وقوع جرم می دهد.
مصادیق علم قاضی در جرم تهدید:

• پرینت پیامک ها و مکالمات: در تهدیدات کتبی (پیامکی) یا شفاهی ضبط شده، پرینت پیامک ها یا فایل های صوتی ضبط شده می توانند مستند علم قاضی قرار گیرند. البته ضبط مکالمات دارای ضوابط قانونی خاصی است که باید رعایت شود.
• گزارش ضابطین قضایی: گزارش های نیروی انتظامی، اطلاعات و سایر ضابطین قضایی که پس از تحقیقات میدانی یا فنی تهیه شده اند، می توانند از مستندات علم قاضی باشند.
• فیلم و عکس: در صورتی که تهدید به صورت عملی یا با استفاده از ابزار خاصی صورت گرفته باشد، فیلم ها و عکس های ضبط شده (مثلاً توسط دوربین های مداربسته) می توانند به اثبات جرم کمک کنند.
• اقرار غیر قضایی: اقرار متهم نزد مأموران یا افراد عادی، اگرچه مستقیماً اقرار قانونی نیست، اما می تواند به عنوان یک قرینه قوی برای علم قاضی به کار رود.
• اماره های قضایی: هرگونه نشانه و قرینه ای که قاضی از آن به وقوع جرم پی ببرد، در چارچوب علم قاضی قابل استناد است.

مراحل پیگیری و نحوه شکایت از جرم تهدید

پس از آگاهی از تعریف تهدید در قانون و راه های اثبات جرم تهدید، مهم است که فرد قربانی، با مراحل پیگیری قانونی جرم تهدید آشنا باشد تا بتواند به درستی از حقوق خود دفاع کند. این مراحل به شرح زیر است:

7.1 اولین گام: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

اولین اقدام برای شکایت از تهدید، مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. در این مرحله، فرد شاکی باید با ارائه مدارک هویتی و تمامی مستندات موجود، شکواییه خود را تنظیم و ثبت کند. در شکواییه باید موارد زیر به دقت ذکر شود:

• مشخصات کامل شاکی و متهم (در صورت اطلاع).
• شرح دقیق واقعه تهدید (زمان، مکان، نحوه تهدید و محتوای آن).
• ذکر دقیق دلایل و مستندات اولیه موجود (مانند اسکرین شات پیامک ها، فایل صوتی، نامه ها، شهود، و هر آنچه می تواند جرم را اثبات کند).

پس از ثبت شکواییه، پرونده به صورت الکترونیکی به دادسرای صالح ارسال می گردد و یک کد پیگیری به شاکی داده می شود.

7.2 مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا

بعد از ثبت شکواییه، پرونده به دادسرای مربوطه ارجاع می شود و تحقیقات مقدماتی آغاز می گردد. دادسرا (شامل بازپرس یا دادیار) وظیفه دارد صحت و سقم شکایت را بررسی کند. مراحل این بخش به شرح زیر است:

• احضار شاکی و اخذ توضیحات: شاکی برای ارائه توضیحات بیشتر، به دادسرا احضار می شود و در حضور بازپرس یا دادیار، شرح واقعه را تکرار و دلایل خود را ارائه می دهد.
• تحقیق از شهود و مطلعین: در صورتی که شاکی به شهادت شهود استناد کرده باشد، شهود نیز به دادسرا یا کلانتری احضار شده و شهادت آن ها اخذ می شود.
• بررسی دلایل و مستندات: بازپرس یا دادیار تمامی مستندات (مانند پرینت مکالمات، گزارش ضابطین قضایی) را بررسی و در صورت نیاز، دستورات لازم برای تکمیل تحقیقات (مانند استعلام از اپراتورهای مخابراتی) را صادر می کند.
• احضار و تحقیق از متهم: پس از جمع آوری ادله، متهم نیز به دادسرا احضار می شود تا دفاعیات خود را ارائه دهد.
• صدور قرار مناسب: پس از اتمام تحقیقات، بازپرس یا دادیار یکی از قرارهای زیر را صادر می کند:
  • قرار منع تعقیب: اگر جرم اثبات نشود یا دلایل کافی برای جرم بودن عمل وجود نداشته باشد.
  • قرار جلب به دادرسی: اگر دلایل کافی برای مجرمیت متهم وجود داشته باشد، پرونده با صدور کیفرخواست به دادگاه کیفری دو ارسال می شود.

7.3 مرحله رسیدگی در دادگاه کیفری دو

پس از صدور قرار جلب به دادرسی و ارسال پرونده به دادگاه کیفری دو، مراحل رسیدگی در دادگاه آغاز می شود:

• تعیین وقت رسیدگی: دادگاه وقت رسیدگی را تعیین و از طریق سامانه ثنا به شاکی و متهم ابلاغ می کند.
• رسیدگی به دلایل و دفاعیات: در جلسه دادگاه، طرفین (یا وکیل آن ها) حضور یافته و دلایل و دفاعیات خود را مطرح می کنند. قاضی به اظهارات آن ها گوش داده و مستندات را مجدداً بررسی می کند.
• صدور حکم بدوی: پس از اتمام جلسات رسیدگی، قاضی با توجه به ادله و علم قاضی خود، حکم بدوی را صادر می کند. این حکم می تواند شامل محکومیت متهم به مجازات های قانونی یا برائت او باشد.

7.4 مرحله تجدیدنظرخواهی

حکم بدوی صادر شده از دادگاه کیفری دو، ظرف مدت 20 روز از تاریخ ابلاغ، قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان است. شاکی یا متهم که به حکم صادره اعتراض دارند، می توانند با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، درخواست تجدیدنظرخواهی خود را ثبت کنند. دادگاه تجدیدنظر پرونده را مجدداً بررسی کرده و حکم را تأیید، نقض یا اصلاح می کند.

7.5 اجرای حکم

پس از قطعی شدن حکم (چه در دادگاه بدوی و چه در دادگاه تجدیدنظر)، پرونده برای اجرای حکم به واحد اجرای احکام کیفری ارجاع می شود و مجازات تعیین شده در حکم، در مورد محکوم علیه به مرحله اجرا در می آید.

7.6 دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم تهدید

دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم تهدید، ابتدا دادسرای محلی است که جرم در آن وقوع یافته است (اصل صلاحیت محلی). پس از تحقیقات مقدماتی در دادسرا و در صورت صدور قرار جلب به دادرسی، پرونده به دادگاه کیفری دو همان محل ارجاع می شود. حضور و مشاوره با وکیل متخصص در دعاوی کیفری، به ویژه جرم تهدید، می تواند به شاکی یا متهم در تمامی این مراحل کمک شایانی کند.

سوالات متداول

آیا تهدید در فضای مجازی (مانند واتساپ، اینستاگرام) نیز جرم تلقی می شود؟

بله، تهدید در فضای مجازی، از جمله پیامک ها، شبکه های اجتماعی مانند واتساپ، اینستاگرام، تلگرام و سایر پلتفرم ها، بر اساس عبارت به هر نحو در ماده 669 قانون مجازات اسلامی، جرم تلقی می شود و قابل پیگیری قانونی است. ادله اثبات جرم در این موارد می تواند شامل اسکرین شات ها، فایل های صوتی، فیلم ها و سوابق پیام ها باشد.

آیا تهدید لفظی (شفاهی) قابل اثبات و پیگیری قانونی است؟

بله، تهدید لفظی یا شفاهی نیز جرم است و در صورت اثبات، قابل پیگیری قانونی است. اثبات تهدید شفاهی معمولاً دشوارتر است، اما از طریق شهادت شهود (که مستقیماً تهدید را شنیده اند)، اقرار متهم، یا در مواردی خاص از طریق ضبط مکالمات (با رعایت ضوابط قانونی) و علم قاضی امکان پذیر است.

تهدید به انجام یک کار قانونی (مانند شکایت) نیز جرم تهدید محسوب می شود؟

خیر، تهدید به انجام یک کار قانونی و مشروع (مانند تهدید به شکایت، تهدید به مطالبه طلب از طریق مراجع قانونی)، جرم تهدید محسوب نمی شود. برای تحقق جرم تهدید، عمل مورد تهدید باید نامشروع و غیرقانونی باشد.

اگر تهدید کننده واقعاً توانایی انجام تهدید خود را نداشته باشد، آیا باز هم جرم است؟

بله، برای تحقق جرم تهدید، لازم نیست که تهدیدکننده حتماً توانایی واقعی برای انجام تهدید خود را داشته باشد. مهم این است که تهدیدشونده، به صورت متعارف و در اوضاع و احوال موجود، تهدید را جدی و محتمل الوقوع تشخیص دهد و از آن بترسد. معیار، احساس تهدیدشونده و ارعاب ایجاد شده است.

تهدید اعضای خانواده (مانند فرزندان توسط والدین یا همسر توسط زوج) چه حکمی دارد؟

تهدید اعضای خانواده نیز، در صورتی که واجد شرایط و ارکان جرم تهدید باشد، جرم محسوب می شود و قابل پیگیری قانونی است. قانون بین تهدیدکننده و تهدیدشونده از نظر روابط خانوادگی تفاوتی قائل نشده است، مگر در مواردی که اعمال تنبیه یا تذکر متعارف و مشروع توسط والدین نسبت به فرزندان مطرح باشد که از دایره تهدید مجرمانه خارج است. اما تهدید جانی، مالی، شرافتی یا افشای سر همسر یا فرزندان، جرم است.

در صورت گذشت شاکی، پرونده تهدید چه سرنوشتی پیدا می کند؟

جرم تهدید از جرائم قابل گذشت است. این بدان معناست که با گذشت شاکی خصوصی، رسیدگی به پرونده متوقف می شود و یا اگر حکم صادر شده و در مرحله اجرا باشد، اجرای مجازات متوقف خواهد شد. گذشت شاکی می تواند به صورت کتبی در دادسرا یا دادگاه ثبت شود.

تفاوت جرم تهدید با جرم اخاذی چیست؟

جرم تهدید (ماده 669) یک جرم مطلق است و برای تحقق آن نیاز به درخواست یا حصول نتیجه خاصی (مانند اخذ مال) نیست. اما جرم اخاذی، جرمی مقید است که در آن، تهدید وسیله ای برای رسیدن به هدف خاصی مانند گرفتن مال، سند یا انجام کاری از قربانی به صورت نامشروع و غیرقانونی است. در اخاذی، هدف اصلی، تحصیل مال یا منفعت است که با تهدید همراه می شود. به عبارت دیگر، هر اخاذی مستلزم تهدید است، اما هر تهدیدی اخاذی نیست.

مدت زمان معمول برای رسیدگی به پرونده های تهدید چقدر است؟

مدت زمان رسیدگی به پرونده های تهدید، بسته به پیچیدگی پرونده، حجم ادله اثبات جرم، تعداد متهمین و شهود، و بار کاری مراجع قضایی، بسیار متغیر است. ممکن است یک پرونده ساده در چند ماه به نتیجه برسد و یک پرونده پیچیده چندین ماه تا یک سال یا بیشتر زمان ببرد. مراحل تجدیدنظرخواهی نیز به این زمان اضافه می کند. مشاوره حقوقی با وکیل می تواند دیدگاه واقع بینانه تری از مدت زمان رسیدگی ارائه دهد.

نتیجه گیری

در این مقاله به تفصیل تعریف تهدید در قانون، مبانی قانونی آن در مواد 668 و 669 قانون مجازات اسلامی، ارکان تشکیل دهنده جرم تهدید، انواع و مصادیق کاربردی آن در فضای واقعی و مجازی، مجازات های قانونی تعیین شده، راه های اثبات جرم تهدید و مراحل کامل پیگیری شکایت از تهدید پرداخته شد. درک این مفاهیم برای هر شهروندی که ممکن است مورد تهدید قرار گیرد یا به تهدید متهم شود، ضروری است. جرم تهدید، با هدف حمایت از امنیت جانی، حیثیتی و مالی افراد وضع شده و قانون گذار برای آن مجازات در نظر گرفته است.

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و مراحل قضایی، توصیه می شود در صورت مواجهه با جرم تهدید یا اتهام تهدید، حتماً با یک وکیل متخصص کیفری مشاوره حقوقی داشته باشید. وکیل می تواند شما را در تنظیم شکواییه، جمع آوری ادله اثبات، دفاع در دادسرا و دادگاه، و پیگیری پرونده تا اجرای حکم یاری رساند تا از تضییع حقوق شما جلوگیری شود و بهترین نتیجه ممکن حاصل گردد.