برای توقیف اموال برای مهریه چه باید کرد

برای توقیف اموال جهت مهریه، ابتدا باید از طریق اداره ثبت اسناد و املاک اقدام کرد و در صورت عدم وصول یا شناسایی اموال در مهلت مقرر، با دریافت گواهی مربوطه، مسیر قضایی از طریق دادگاه خانواده پیگیری می شود. این فرآیند مستلزم آگاهی دقیق از مقررات قانونی و مراحل اجرایی است.

مهریه، به عنوان یکی از حقوق مالی زن در عقد نکاح، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و به محض وقوع عقد، زن مالک آن می شود. با این حال، در بسیاری از موارد، وصول این حق با چالش هایی همراه است که لزوم آگاهی از مسیرهای قانونی مطالبه آن را برجسته می سازد. نگرانی از انتقال اموال توسط زوج برای فرار از دین، یکی از اصلی ترین دلایلی است که موضوع «توقیف اموال برای مهریه» را به محوری ترین گام در فرآیند وصول مهریه تبدیل می کند. این اقدام قانونی، تضمینی برای احقاق حق زوجه محسوب می شود و به او امکان می دهد تا با ممانعت از هرگونه نقل و انتقال دارایی های زوج، زمینه را برای دریافت مهریه خود فراهم آورد.

تحولات اخیر قانونی، به ویژه بخشنامه سال 1399 رئیس قوه قضائیه، تغییرات مهمی را در شیوه و اولویت بندی مراحل توقیف اموال مهریه ایجاد کرده است. از این رو، آگاهی از این تغییرات و مسیرهای جدید، برای تمامی افرادی که قصد مطالبه و توقیف اموال برای مهریه خود را دارند، ضروری است. این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع، به بررسی دقیق و گام به گام تمامی ابعاد حقوقی و اجرایی توقیف اموال برای مهریه، از جمله مراحل ثبتی و قضایی، انواع اموال قابل توقیف، مستثنیات دین و چالش های احتمالی پیش رو می پردازد تا مخاطبان با دانشی کامل و به روز، حقوق قانونی خود را پیگیری کنند.

مهریه چیست و چرا توقیف اموال اهمیت دارد؟

مهریه یکی از ارکان اصلی عقد نکاح در فقه اسلامی و حقوق ایران است که به محض جاری شدن صیغه عقد، به مالکیت زن درمی آید. این حق مالی، صرف نظر از نوع عقد (دائم یا موقت)، بر ذمه مرد قرار می گیرد و زن می تواند هر زمان که اراده کند، آن را مطالبه نماید. مفهوم و ماهیت مهریه، آن را از سایر تعهدات مالی متمایز می کند و به عنوان پشتوانه ای اقتصادی برای زن تلقی می شود.

۱.۱. تعریف مهریه و انواع آن (عندالمطالبه، عندالاستطاعه)

مهریه مالی است که به هنگام عقد ازدواج، مرد به زن می پردازد یا متعهد به پرداخت آن می شود. این مال می تواند وجه نقد، طلا، سکه، ملک، یا هر شیء دیگری که ارزش مالی داشته باشد، باشد. مهریه در حقوق ایران به دو دسته اصلی تقسیم می شود که در فرآیند مطالبه و توقیف اموال، تفاوت های کلیدی ایجاد می کنند:

1. مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه رایج ترین شکل آن است و به این معناست که زن هر زمان پس از عقد، می تواند آن را از همسر خود مطالبه کند. مرد مکلف است به محض مطالبه، آن را پرداخت کند، مگر اینکه از طریق مراجع قضایی، اعسار خود را ثابت کند. توقیف اموال برای مهریه عندالمطالبه، مسیر حقوقی مشخص تری دارد.
2. مهریه عندالاستطاعه: در این حالت، پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی مرد است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت شود مرد از تمکن مالی برای پرداخت آن برخوردار است. اثبات این استطاعت بر عهده زن است و همین امر فرآیند مطالبه و به تبع آن توقیف اموال را پیچیده تر می سازد.

در هر دو حالت، مهریه دینی است بر ذمه زوج که باید ادا شود و توقیف اموال، ابزاری قانونی برای تضمین وصول آن است.

۱.۲. اهمیت توقیف اموال در وصول مهریه

مطالبه مهریه، به ویژه در شرایط اختلاف و نزاع، اغلب با نگرانی هایی همراه است. یکی از مهم ترین این نگرانی ها، احتمال انتقال یا پنهان کردن اموال توسط زوج به منظور فرار از دین و عدم پرداخت مهریه است. در چنین شرایطی، «توقیف اموال برای مهریه» به عنوان یک راهکار حقوقی حیاتی، اهمیت مضاعفی پیدا می کند.

• جلوگیری از انتقال اموال: با توقیف اموال، زوج از هرگونه اقدام برای فروش، انتقال یا پنهان کردن دارایی های خود محروم می شود. این اقدام پیشگیرانه، تضمین می کند که حتی در صورت طولانی شدن فرآیند قضایی، اموال به عنوان وثیقه ای برای پرداخت مهریه باقی بمانند.
• تضمین قانونی پرداخت: توقیف اموال، یک ضمانت اجرایی قوی برای وادار کردن زوج به پرداخت مهریه است. با مسدود شدن حساب ها، توقیف خودرو یا ملک، فشار قانونی بر زوج افزایش یافته و احتمال وصول مهریه به طور قابل توجهی بالا می رود. این امر به خصوص در مواردی که زوج تمایلی به پرداخت مهریه ندارد یا قصد مماطله دارد، حیاتی است.

جدیدترین قوانین و بخشنامه ها در توقیف مهریه (بخشنامه سال 1399)

نظام حقوقی ایران در زمینه مهریه و توقیف اموال، همواره در حال تحول بوده است. یکی از مهم ترین تغییرات که بر نحوه مطالبه و توقیف اموال برای مهریه تأثیر بسزایی گذاشت، بخشنامه شماره 9000/13100/100 مورخ 1399/02/08 رئیس قوه قضائیه است. این بخشنامه با هدف کاهش ورودی پرونده ها به دستگاه قضایی و تسریع در فرآیند وصول مهریه، اولویت مراجعه به اداره ثبت را مطرح نمود.

۲.۱. اولویت مراجعه به اداره ثبت و الزامات آن

بخشنامه سال 1399، رویه قبلی را که به زن اجازه می داد مستقیماً از طریق دادگاه مهریه خود را مطالبه کند، تغییر داد. بر اساس این بخشنامه، زوجه پیش از مراجعه به دادگاه، ملزم است که برای مطالبه مهریه و توقیف اموال برای مهریه، ابتدا به اداره ثبت اسناد و املاک محل ثبت عقد مراجعه کند.

• توضیح کامل بخشنامه: این بخشنامه تصریح می کند که از این پس، دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و دادگاه های خانواده، تنها در صورتی دادخواست مطالبه مهریه را می پذیرند که زوجه گواهی عدم امکان وصول مهریه از طریق اداره ثبت را ارائه کند. این گواهی به معنای آن است که اداره ثبت نتوانسته است ظرف مهلت های مقرر (2 ماه برای شناسایی اموال و 6 ماه برای اجرای مفاد سند و وصول مهریه) به تعهدات خود عمل کرده یا مالی از زوج شناسایی و توقیف نماید.
• دلایل تغییر رویه: هدف از این تغییر، کاهش حجم پرونده های مهریه در دادگاه ها و بهره گیری از ظرفیت های اجرایی اداره ثبت بود. اعتقاد بر این بود که فرآیند ثبتی می تواند سریع تر و کم هزینه تر باشد، به خصوص در مواردی که زوج دارای اموال ثبتی مشخصی است.
• اثر این بخشنامه بر پذیرش دادخواست ها در دادگاه: پس از این بخشنامه، اگر زوجه بدون گواهی اداره ثبت به دادگاه مراجعه کند، دادخواست وی رد خواهد شد. این موضوع، مراجعه اولیه به اداره ثبت را به یک شرط اساسی برای پیگیری قضایی تبدیل کرده است.

۲.۲. سایر قوانین مرتبط

علاوه بر بخشنامه فوق، قوانین دیگری نیز در فرآیند توقیف اموال برای مهریه نقش دارند که عبارتند از:

• قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی: این قانون در خصوص چگونگی اجرای احکام مالی، از جمله مهریه، مقرراتی را وضع کرده است. از جمله مهم ترین بخش های آن، مربوط به مستثنیات دین و نیز امکان بازداشت بدهکار مالی در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار است.
• ماده 108 قانون مدنی: این ماده بیان می دارد که زن می تواند تا زمانی که مهریه به او تسلیم نشده، از ایفای وظایف زناشویی خود امتناع ورزد، مشروط بر اینکه مهریه او حال باشد. این حق که به حق حبس معروف است، به طور غیرمستقیم بر روند مطالبه مهریه و تمایل زوج به پرداخت آن تأثیر می گذارد.
• آیین نامه اجرایی قانون ثبت اسناد و املاک: این آیین نامه جزئیات فنی و اجرایی مربوط به توقیف اموال از طریق اداره ثبت را مشخص می کند.

مطابق با بخشنامه سال 1399 رئیس قوه قضائیه، کلیه بانوانی که قصد مطالبه و توقیف اموال برای مهریه را دارند، موظف اند ابتدا از طریق اداره ثبت اقدام کنند. مراجعه مستقیم به دادگاه بدون اخذ گواهی عدم امکان وصول از اداره ثبت، منجر به رد دادخواست خواهد شد.

مراحل توقیف اموال برای مهریه از طریق اداره ثبت (گام به گام)

با توجه به بخشنامه جدید قوه قضائیه، اولین گام برای مطالبه و توقیف اموال برای مهریه، مراجعه به اداره ثبت است. این مسیر، در صورت وجود اموال ثبتی و مشخص، می تواند سریع تر و کم هزینه تر از مسیر قضایی باشد.

۳.۱. شرایط اولیه و مدارک مورد نیاز

پیش از هر اقدامی، لازم است مدارک مورد نیاز را آماده کنید:

• سند ازدواج (یا رونوشت آن): این مهم ترین مدرک برای اثبات حقوق مالی زوجه است.
• مدارک هویتی زوجه: شامل شناسنامه و کارت ملی.
• لیست اموال قابل شناسایی زوج (در صورت اطلاع): هرگونه اطلاعاتی درباره اموال زوج (مانند پلاک خودرو، پلاک ثبتی ملک، شماره حساب بانکی، اطلاعات شرکت ها یا سهام) روند توقیف را تسریع می بخشد. حتی در صورت عدم اطلاع دقیق، می توان درخواست استعلام از مراجع مربوطه را مطرح کرد.

۳.۲. اقدام در دفترخانه ثبت ازدواج

پس از آماده سازی مدارک، باید مراحل زیر را دنبال کنید:

1. مراجعه به دفترخانه و درخواست صدور اجراییه مهریه: به دفترخانه رسمی ازدواجی که عقد نکاح در آن ثبت شده است، مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه برای مهریه خود را مطرح نمایید.
2. ابلاغ اجراییه به زوج و مهلت ۱۰ روزه قانونی: دفترخانه پس از صدور اجراییه، آن را به آخرین نشانی مشخص شده برای زوج در سند ازدواج ابلاغ می کند. زوج از تاریخ ابلاغ، 10 روز مهلت دارد تا مهریه را پرداخت کند یا اموالی را برای پرداخت معرفی نماید.

۳.۳. پیگیری در اداره ثبت اسناد و املاک (واحد اجرا)

در صورتی که زوج در مهلت مقرر اقدام به پرداخت یا معرفی مال نکند، زوجه باید مراحل زیر را در اداره ثبت دنبال کند:

1. تشکیل پرونده اجرایی مهریه: با در دست داشتن اجراییه صادر شده از دفترخانه و قبض ابلاغیه به زوج، به واحد اجرای اداره ثبت اسناد و املاک محل اقامت زوج یا محل وقوع اموال وی مراجعه کرده و پرونده اجرایی تشکیل دهید.
2. معرفی اموال و درخواست توقیف: در این مرحله، زوجه می تواند اموالی را که از زوج شناسایی کرده است (اعم از اموال منقول و غیرمنقول، حساب بانکی، حقوق و …) معرفی کرده و درخواست توقیف آن ها را ارائه دهد.
3. روش های استعلام اموال توسط اداره ثبت: اگر زوجه اطلاعات دقیقی از اموال زوج نداشته باشد، می تواند از اداره ثبت درخواست کند تا برای شناسایی اموال، از مراجع ذی صلاح استعلام بگیرد. این استعلامات می تواند شامل موارد زیر باشد:
   • استعلام از بانک مرکزی برای شناسایی حساب های بانکی و موجودی آن ها.
   • استعلام از اداره راهنمایی و رانندگی برای شناسایی خودرو یا موتورسیکلت.
   • استعلام از اداره ثبت اسناد و املاک برای شناسایی املاک و مستغلات.
   • استعلام از سازمان بورس و اوراق بهادار برای شناسایی سهام.
   • استعلام از مراجع مربوط به حقوق و مزایای زوج (مثل محل کار).
4. مدت زمان قانونی برای اقدام اداره ثبت: اداره ثبت موظف است:
   • ظرف 2 ماه از تاریخ درخواست، نسبت به شناسایی و توقیف اموال اقدام کند.
   • ظرف 6 ماه از تاریخ درخواست، نسبت به اجرای سند ازدواج و وصول مهریه اقدام نماید.

۳.۴. نکات مهم توقیف ثبتی

• مزایا: مسیر ثبتی معمولاً نسبت به مسیر قضایی از سرعت نسبی بیشتری برخوردار است و نیاز به دادرسی و جلسات متعدد دادگاه ندارد. همچنین هزینه های اولیه آن کمتر است.
• معایب: در صورتی که زوج هیچ مال ثبتی مشخصی نداشته باشد یا اموال خود را به نام دیگران کرده باشد، مسیر ثبتی ممکن است به نتیجه نرسد و زوجه ناچار به پیگیری قضایی شود.
• شرایط اخذ گواهی عدم امکان وصول: اگر اداره ثبت ظرف مهلت های قانونی نتواند اموالی را توقیف یا مهریه را وصول کند، زوجه می تواند با دریافت گواهی «عدم امکان وصول مهریه از طریق اجرای ثبت» به دادگاه مراجعه کند. این گواهی شرط لازم برای پذیرش دادخواست مطالبه مهریه در دادگاه خانواده است.

مراحل توقیف اموال برای مهریه از طریق دادگاه (گام به گام)

پس از طی مراحل اداره ثبت و در صورت عدم موفقیت در وصول مهریه یا توقیف اموال، زوجه می تواند با در دست داشتن گواهی عدم امکان وصول، به دادگاه مراجعه کرده و مسیر قضایی را دنبال کند. این مسیر، امکانات بیشتری برای شناسایی و توقیف اموال، به خصوص در موارد پیچیده تر، فراهم می آورد.

۴.۱. پیش شرط و مدارک لازم برای اقدام قضایی

برای شروع فرآیند قضایی، مدارک و شرایط زیر ضروری است:

• گواهی عدم امکان وصول مهریه از اداره ثبت (اجباری پس از بخشنامه ۹۹): این گواهی مهم ترین پیش شرط برای پذیرش دادخواست در دادگاه است و نشان دهنده این است که زوجه مسیر ثبتی را طی کرده و به نتیجه نرسیده است.
• مدارک هویتی و سند ازدواج: شناسنامه و کارت ملی زوجه، به همراه اصل یا رونوشت سند ازدواج.
• هرگونه مستند دال بر وجود اموال از زوج (در صورت اطلاع): اگر زوجه اطلاعات جدیدی از اموال زوج در اختیار داشته باشد که در مرحله ثبت شناسایی نشده، می تواند آن ها را به دادگاه ارائه دهد.

۴.۲. ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

شروع فرآیند قضایی از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی صورت می گیرد:

1. مراحل تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه مهریه و توقیف اموال: زوجه باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواستی تحت عنوان «مطالبه مهریه» تنظیم و ثبت کند. در این دادخواست، امکان درخواست «توقیف اموال» نیز وجود دارد.
2. تشخیص صلاحیت (شورای حل اختلاف برای مهریه زیر ۲۰ میلیون تومان، دادگاه خانواده برای بالای ۲۰ میلیون تومان): میزان مهریه، تعیین کننده مرجع صالح برای رسیدگی است.
   • اگر میزان مهریه مطالبه شده تا ۲۰ میلیون تومان باشد، پرونده به شورای حل اختلاف ارجاع داده می شود.
   • اگر میزان مهریه بیش از ۲۰ میلیون تومان باشد، پرونده به دادگاه خانواده ارسال خواهد شد.

۴.۳. فرآیند رسیدگی در دادگاه خانواده/شورای حل اختلاف

پس از ثبت دادخواست، پرونده به مرجع صالح ارسال و مراحل رسیدگی آغاز می شود:

1. قرار تأمین خواسته: این یکی از مهم ترین ابزارهای قضایی برای توقیف اموال است.
   • چیست؟ قرار تأمین خواسته دستوری است که دادگاه برای توقیف موقت اموال خوانده (زوج) صادر می کند تا از هرگونه نقل و انتقال یا پنهان کردن آن ها توسط وی، قبل از صدور حکم نهایی، جلوگیری شود.
   • چه زمانی صادر می شود؟ این قرار معمولاً در ابتدای رسیدگی و حتی قبل از ابلاغ دادخواست به زوج، به درخواست خواهان (زوجه) و در قبال تودیع خسارت احتمالی صادر می گردد.
   • مزایای آن در جلوگیری از انتقال اموال: صدور قرار تأمین خواسته، باعث می شود اموال زوج بلافاصله توقیف شوند و وی نتواند تا پایان رسیدگی و صدور حکم قطعی، آن ها را به دیگران منتقل کند. این اقدام، امنیت خاطر بیشتری برای زوجه فراهم می آورد.
2. جلسات دادرسی و صدور حکم مهریه: دادگاه پس از تشکیل جلسات رسیدگی، استماع اظهارات طرفین و بررسی دلایل و مدارک، اقدام به صدور حکم مطالبه مهریه می کند.
3. قطعیت حکم و صدور اجراییه دادگاه: پس از صدور حکم مهریه، اگر حکم قطعی شود (یا پس از تجدید نظرخواهی و صدور رأی قطعی)، زوجه می تواند درخواست صدور اجراییه از دادگاه را مطرح کند.

۴.۴. مراحل توقیف در اجرای احکام دادگستری

پس از صدور اجراییه، پرونده به واحد اجرای احکام دادگستری ارسال می شود:

1. معرفی اموال به واحد اجرای احکام: زوجه می تواند اموال شناسایی شده زوج را به واحد اجرای احکام معرفی کرده و درخواست توقیف آن ها را ارائه دهد.
2. استعلام از مراجع دولتی: واحد اجرای احکام، همانند اداره ثبت، می تواند از مراجع مختلف برای شناسایی اموال زوج استعلام بگیرد:
   • بانک مرکزی (برای حساب های بانکی).
   • اداره ثبت اسناد و املاک (برای املاک و مستغلات).
   • اداره راهنمایی و رانندگی (برای خودرو و موتورسیکلت).
   • سازمان بورس (برای سهام و اوراق بهادار).
   • سازمان ثبت احوال (برای شناسایی افراد مرتبط و محل سکونت).
   • محل کار (برای توقیف حقوق).

انواع اموال قابل توقیف و مستثنیات دین (با جزئیات)

شناخت اموالی که می توان برای مهریه توقیف کرد و همچنین آن هایی که طبق قانون مستثنی از توقیف هستند، برای هر دو طرف دعوی (زوجه و زوج) از اهمیت بالایی برخوردار است. این اطلاعات به زوجه کمک می کند تا اموال هدف را به درستی شناسایی کند و به زوج نیز یاری می رساند تا از حقوق خود در قبال مستثنیات دین آگاه باشد.

۵.۱. اموال منقول قابل توقیف

اموال منقول به دارایی هایی اطلاق می شود که قابلیت جابه جایی دارند و شامل موارد زیر است:

• حساب های بانکی، موجودی نقد و سپرده ها:
  • نحوه توقیف: از طریق اداره ثبت یا واحد اجرای احکام دادگستری، به بانک مرکزی یا مستقیماً به بانک های مربوطه دستور توقیف و برداشت از حساب داده می شود. موجودی حساب ها تا سقف مهریه قابل توقیف است.
• خودرو، موتورسیکلت، وسایل نقلیه:
  • نحوه استعلام و توقیف پلاک و سند: از طریق اداره راهنمایی و رانندگی، اطلاعات مربوط به وسایل نقلیه به نام زوج استعلام و سپس با دستور مرجع قانونی (ثبت یا دادگاه)، پلاک و سند وسیله نقلیه توقیف می شود تا امکان نقل و انتقال آن سلب گردد.
• حقوق و مزایای دریافتی:
  • میزان قابل توقیف با توجه به وضعیت تأهل: حقوق و مزایای دریافتی از محل کار (چه دولتی و چه خصوصی) تا یک سوم برای شخص متأهل و تا یک چهارم برای شخص مجرد، قابل توقیف برای مهریه است. این میزان شامل اضافه کار، پاداش و سایر مزایای مستمر نیز می شود. توقیف حقوق از طریق ابلاغ کسر از حقوق به کارفرمای زوج صورت می گیرد.
• سهام، اوراق بهادار و سایر دارایی های مالی:
  • سهام شرکت ها (چه بورسی و چه غیربورسی)، اوراق مشارکت، صندوق های سرمایه گذاری و سایر اسناد مالی که ارزش ریالی دارند، قابل توقیف هستند. برای توقیف سهام بورسی، از سازمان بورس و اوراق بهادار استعلام و دستور توقیف صادر می شود.
• وجوه حاصل از قراردادها یا طلب از اشخاص ثالث:
  • اگر زوج از شخص یا نهاد دیگری طلبکار باشد یا بابت قراردادی وجهی باید دریافت کند، این طلب و وجوه نیز تا سقف مهریه قابل توقیف هستند. این امر نیازمند شناسایی دقیق بدهکار زوج است.

۵.۲. اموال غیرمنقول قابل توقیف

اموال غیرمنقول به دارایی هایی اطلاق می شود که قابل جابه جایی نیستند و شامل موارد زیر است:

• ملک، زمین، آپارتمان، باغ:
  • نحوه توقیف سند در اداره ثبت: با استعلام از اداره ثبت اسناد و املاک، کلیه املاک ثبت شده به نام زوج شناسایی و سپس با دستور مرجع قانونی، سند مالکیت آن ها توقیف می شود. این توقیف به معنای عدم امکان هرگونه نقل و انتقال ملک تا زمان رفع توقیف است.
• مستغلات و هرگونه حق مالکیتی:
  • علاوه بر املاک مذکور، هر نوع مستغلات (اعم از تجاری، اداری) یا حقوق مالکیتی دیگر که زوج بر روی املاک دارد (مانند حق انتفاع، سرقفلی)، نیز قابل توقیف هستند.

۵.۳. مستثنیات دین (اموالی که قابل توقیف نیستند)

قانونگذار به منظور حفظ حداقل استاندارد زندگی برای مدیون (زوج)، برخی از اموال او را از توقیف مستثنی کرده است. این اموال به «مستثنیات دین» معروف هستند:

• مسکن مورد نیاز و در شأن مدیون:
  • توضیح جزئیات شأن: منزل مسکونی که عرفاً برای زندگی مدیون و افراد تحت تکفل وی ضروری و در شأن اوست، قابل توقیف نیست. تعیین «شأن» با توجه به عرف، جایگاه اجتماعی، وضعیت مالی و تحصیلات مدیون توسط دادگاه صورت می گیرد. اگر منزل زوج بیش از شأن وی باشد، ممکن است مازاد بر شأن، قابل توقیف یا فروش و خرید مسکن در شأن او از محل آن باشد.
• اثاثیه ضروری زندگی:
  • اثاثیه و لوازم منزل که برای زندگی ضروری هستند و جنبه تجملاتی ندارند، از توقیف خارج اند. (مانند یخچال، تلویزیون، اجاق گاز، مبلمان متعارف).
• ابزار و وسایل کار لازم برای امرار معاش:
  • مانند تاکسی برای راننده، تجهیزات پزشکی برای پزشک، ابزار بنا برای کارگر ساختمانی. این وسایل باید برای کسب درآمد و تأمین حداقل معاش مدیون و خانواده اش ضروری باشند.
• ودیعه اجاره منزل (در صورت عدم مالکیت مسکن):
  • اگر زوج منزل مسکونی شخصی نداشته باشد و در منزل اجاره ای زندگی کند، مبلغ ودیعه اجاره (رهن) تا سقف عرفی، از توقیف مستثنی است، چرا که برای تأمین سرپناه او ضروری است.
• تلفن همراه و خط تلفن:
  • تلفن همراه و خط تلفن که برای ارتباطات ضروری و امرار معاش فرد لازم است، در اکثر موارد جزء مستثنیات دین محسوب می شوند.
• سایر موارد قانونی:
  • بر اساس قانون، برخی وسایل آموزشی و کمک آموزشی، هزینه خوراک و پوشاک ضروری، و مواردی از این دست نیز ممکن است جزء مستثنیات دین محسوب شوند.
• نکات مربوط به اثبات مستثنیات دین توسط زوج: اثبات اینکه مالی جزء مستثنیات دین است، بر عهده زوج است. او باید با ارائه دلایل و مستندات (مانند سند اجاره برای اثبات عدم مالکیت مسکن، فاکتور خرید یا شهادت شهود برای اثاثیه)، ادعای خود را به دادگاه یا اداره ثبت اثبات کند.

چالش ها و دفاعیات احتمالی زوج (اعسار و تقسیط)

در فرآیند مطالبه و توقیف اموال برای مهریه، زوج نیز می تواند برای دفاع از خود و مدیریت وضعیت مالی اش، از ابزارهای قانونی استفاده کند. دو مورد از رایج ترین این ابزارها، دادخواست اعسار و تقسیط مهریه هستند که آشنایی با آن ها برای زوجه نیز ضروری است تا بتواند دفاعیات مناسبی را ارائه دهد.

۶.۱. دادخواست اعسار زوج

«اعسار» به معنای عدم توانایی مالی شخص برای پرداخت بدهی های خود است. در مورد مهریه، اگر زوج توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار ارائه دهد.

• مفهوم و شرایط اثبات اعسار:
  • اعسار به این معنا نیست که زوج مطلقاً مالی ندارد، بلکه به این معناست که توانایی پرداخت بدهی خود (مهریه) را به صورت یکجا و در زمان حال ندارد.
  • برای اثبات اعسار، زوج باید مدارکی دال بر وضعیت مالی خود ارائه دهد. این مدارک شامل صورت اموال، فهرست بدهی ها، شهادت شهود (حداقل 4 نفر شاهد عاقل و بالغ که از وضعیت مالی زوج اطلاع کافی دارند)، و استعلامات مالی (مثل استعلام از اداره ثبت، بانک مرکزی، اداره مالیات، سازمان بورس) است.
• تأثیر اعسار بر فرآیند توقیف و وصول مهریه:
  • اگر اعسار زوج ثابت شود، دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. در این حالت، زوج مکلف است مهریه را به صورت اقساطی (مثلاً پیش قسط و اقساط ماهانه) پرداخت کند.
  • اعسار مانع توقیف اموالی که جزء مستثنیات دین نیستند، نمی شود. به عبارت دیگر، حتی اگر زوج معسر شناخته شود، اموال مازاد بر مستثنیات دین او همچنان قابل توقیف و فروش برای پرداخت مهریه (یا حداقل بخشی از آن) خواهند بود.
  • تأثیر بر جلب: در گذشته، در صورت عدم پرداخت مهریه، امکان جلب و بازداشت زوج وجود داشت. اما با تغییرات قانونی و رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور، جلب زوج تنها در صورتی امکان پذیر است که اعسار او ثابت نشده باشد و یا توانایی پرداخت اقساط را داشته باشد و از پرداخت آن خودداری کند.

۶.۲. دادخواست تقسیط مهریه

دادخواست تقسیط مهریه معمولاً پس از پذیرش اعسار زوج مطرح می شود، اما می تواند به صورت مستقل نیز ارائه گردد.

• شرایط و نحوه تقسیط مهریه توسط دادگاه:
  • دادگاه با بررسی وضعیت مالی زوج (درآمد، هزینه های زندگی، تعداد افراد تحت تکفل، بدهی ها) و با توجه به میزان مهریه، مبلغ پیش قسط و تعداد اقساط ماهانه را تعیین می کند. هدف، ایجاد تعادل بین حق زوجه و توانایی زوج در پرداخت است.
  • این تصمیم با در نظر گرفتن تمام جوانب اقتصادی و اجتماعی اتخاذ می شود.
• روش های دفاع در برابر تقسیط نامتعارف:
  • زوجه می تواند در برابر دادخواست اعسار یا تقسیط زوج، دفاعیات خود را مطرح کند. او می تواند با ارائه شواهد و مدارکی دال بر تمکن مالی زوج (مانند تراکنش های بانکی، سفرهای خارجی، اموال به نام همسر یا فرزندان که از اموال زوج تأمین شده اند، فیش حقوقی بالا، داشتن شغل آزاد با درآمد مناسب) ادعای اعسار زوج را رد یا درخواست اقساط بیشتر یا پیش قسط بالاتر کند.
  • استفاده از کارشناس خبره برای بررسی وضعیت مالی زوج نیز می تواند در این زمینه مؤثر باشد.
• تأثیر تقسیط بر توقیف اموال:
  • حتی در صورت صدور حکم تقسیط مهریه، امکان توقیف اموال زوج (به جز مستثنیات دین) تا سقف کل مهریه همچنان وجود دارد. به عبارت دیگر، تقسیط به معنای رفع کامل توقیف از اموال نیست، بلکه صرفاً نحوه پرداخت مهریه را مشخص می کند. اموال توقیف شده به عنوان تضمین پرداخت اقساط مهریه باقی می مانند و در صورت عدم پرداخت اقساط، ممکن است از محل آن ها وصول مهریه صورت گیرد.

پس از توقیف اموال چه باید کرد؟ (مراحل نهایی وصول مهریه)

توقیف اموال تنها گام اولیه در مسیر وصول مهریه است. پس از آن، برای تبدیل اموال توقیف شده به وجه نقد و پرداخت مهریه، باید مراحل دیگری طی شود. این مراحل معمولاً شامل ارزیابی، مزایده و نهایتاً فروش اموال است.

۷.۱. ارزیابی اموال توقیف شده

بعد از توقیف اموال برای مهریه، ارزش ریالی آن ها باید مشخص شود تا بتوان بر اساس آن، مراحل بعدی را طی کرد:

• توسط کارشناس رسمی دادگستری یا کارشناس اداره ثبت: اموال توقیف شده، چه منقول و چه غیرمنقول، توسط کارشناس رسمی دادگستری (در پرونده های قضایی) یا کارشناس رسمی اداره ثبت (در پرونده های ثبتی) ارزیابی می شوند. این کارشناسان با توجه به قیمت روز بازار و وضعیت ملک یا مال، ارزش آن را برآورد می کنند.
• نحوه اعتراض به نظریه کارشناسی: اگر هر یک از طرفین (زوجه یا زوج) نسبت به نظریه کارشناس اعتراض داشته باشند، می توانند در مهلت قانونی (معمولاً یک هفته) اعتراض خود را به مرجع مربوطه (دادگاه یا اداره ثبت) اعلام کنند. در این صورت، پرونده به هیئت کارشناسی سه نفره یا پنج نفره ارجاع داده می شود تا نظریه جدید ارائه گردد.

۷.۲. مزایده و فروش اموال توقیف شده

در صورتی که زوج پس از توقیف اموال، همچنان از پرداخت مهریه خودداری کند یا به تعهدات اقساطی خود عمل نکند، اموال توقیف شده برای فروش به مزایده گذاشته می شوند:

• آگهی مزایده و شرایط شرکت در آن:
  • آگهی مزایده اموال توقیف شده از طریق روزنامه های کثیرالانتشار، تابلو اعلانات اداره مربوطه یا سایر روش های قانونی منتشر می شود.
  • در آگهی، مشخصات مال، قیمت پایه مزایده (بر اساس نظریه کارشناسی)، زمان و مکان برگزاری مزایده و شرایط شرکت در آن (مانند لزوم پرداخت درصدی از قیمت به عنوان ودیعه) درج می گردد.
  • عموم مردم می توانند در مزایده شرکت کنند.
• فرآیند فروش و تعیین برنده مزایده:
  • مزایده در تاریخ و ساعت مقرر برگزار می شود. متقاضیان بالاترین پیشنهاد را ارائه می دهند و مال به کسی که بالاترین قیمت را پیشنهاد داده و شرایط را احراز کرده باشد، فروخته می شود.
  • در برخی موارد، اگر در مزایده اول خریدار پیدا نشود، مزایده با کاهش قیمت پایه (مثلاً تا یک پنجم قیمت اولیه) تجدید می شود.
• نحوه پرداخت مهریه از محل وجوه حاصل از فروش:
  • پس از فروش مال در مزایده، مبلغ حاصل از فروش به حساب صندوق دادگستری یا اداره ثبت واریز می شود.
  • سپس، پس از کسر هزینه های اجرایی، حق الاجرا، نیم عشر دولتی و سایر هزینه های قانونی، مهریه زوجه تا سقف مبلغ وصول شده از این محل پرداخت می گردد.
  • اگر مبلغ فروش بیشتر از مهریه باشد، مازاد آن به زوج بازگردانده می شود و اگر کمتر باشد، زوجه می تواند برای باقی مانده مهریه از طرق قانونی دیگر پیگیری کند.

۷.۳. رفع توقیف

رفع توقیف از اموال در شرایط خاصی انجام می شود:

• شرایط رفع توقیف (پس از پرداخت کامل مهریه یا توافق):
  • اصلی ترین شرط رفع توقیف، پرداخت کامل مهریه و هزینه های اجرایی به زوجه است. پس از تأیید پرداخت، مرجع قانونی دستور رفع توقیف را صادر می کند.
  • همچنین، اگر زوجه و زوج به توافق برسند (مثلاً بر سر تقسیط مهریه با شرایط خاص) و زوجه رضایت به رفع توقیف دهد، می تواند از مرجع قانونی درخواست رفع توقیف کند.
  • در صورتی که زوج با ارائه دلایل جدید ثابت کند که مال توقیف شده جزء مستثنیات دین است و اشتباهاً توقیف شده، نیز امکان رفع توقیف وجود دارد.

هزینه های مرتبط با توقیف اموال و مطالبه مهریه

فرآیند توقیف اموال و مطالبه مهریه، شامل هزینه های مختلفی است که طرفین دعوی باید از آن ها آگاه باشند. این هزینه ها بسته به مسیر انتخابی (ثبت یا دادگاه) و پیچیدگی پرونده، متفاوت خواهد بود.

۸.۱. هزینه های دادرسی و اجرایی

• در دفاتر خدمات قضایی: هزینه های اولیه ثبت دادخواست، از جمله هزینه تمبر دادرسی، تعرفه ثبت و ارسال دادخواست.
• در دادگاه: شامل هزینه های دادرسی بر اساس تعرفه های مصوب (که معمولاً درصدی از خواسته مالی است) و همچنین هزینه های مربوط به صدور دستورات قضایی.
• در اداره ثبت: شامل حق الاجرا (نیم عشر دولتی) که مبلغی معادل ۵% از مبلغ مهریه است. این مبلغ پس از وصول مهریه یا توقیف اموال و مزایده آن ها، از مبلغ نهایی کسر می شود. همچنین ممکن است هزینه های کوچکی بابت تشکیل پرونده یا استعلامات وجود داشته باشد.

۸.۲. هزینه کارشناسی

در صورتی که اموال توقیف شده نیاز به ارزیابی توسط کارشناس رسمی دادگستری یا کارشناس اداره ثبت داشته باشند، هزینه کارشناسی نیز به عهده متقاضی (زوجه) خواهد بود که در نهایت می تواند از محل اموال وصول شود.

۸.۳. حق الوکاله وکیل

استفاده از وکیل متخصص در پرونده های مهریه می تواند بسیار کمک کننده باشد. حق الوکاله وکیل با توافق میان موکل و وکیل تعیین می شود و بسته به تجربه وکیل، پیچیدگی پرونده و میزان مهریه، متفاوت است. پرداخت این هزینه معمولاً در ابتدای کار صورت می گیرد، هرچند برخی وکلا با توافق، بخشی از آن را پس از وصول مهریه دریافت می کنند.

۸.۴. هزینه های جانبی

• هزینه پستی و ابلاغ:هزینه های ارسال اخطاریه، ابلاغ اجراییه و سایر مکاتبات قانونی.
• هزینه کپی و تهیه مدارک:برای تهیه رونوشت مدارک، کپی اسناد و مستندات.
• هزینه استعلامات:برخی استعلامات ممکن است شامل هزینه باشند که باید پرداخت شوند.

آگاهی از این هزینه ها به زوجه کمک می کند تا با برنامه ریزی مالی مناسب، مسیر وصول مهریه خود را پیگیری کند. البته در بسیاری از موارد، هزینه های دادرسی و اجرایی در نهایت از محل اموال توقیف شده کسر و به زوجه بازگردانده می شود یا بر عهده زوج قرار می گیرد.

نقش وکیل متخصص در فرآیند توقیف اموال برای مهریه

پیگیری پرونده های مهریه، به ویژه آن هایی که با توقیف اموال همراه است، فرآیندی پیچیده و زمان بر است که نیازمند دانش حقوقی عمیق و تجربه کافی در نظام قضایی و ثبتی کشور است. در این میان، نقش وکیل متخصص در امور خانواده و مهریه، بسیار پررنگ و تعیین کننده است.

۹.۱. تسریع و تسهیل امور حقوقی و اداری

وکیل متخصص با آشنایی کامل به رویه های اداری و قضایی، می تواند مراحل مختلف را با سرعت و دقت بیشتری پیش ببرد. از تنظیم صحیح دادخواست و لایحه های دفاعیه گرفته تا پیگیری مکاتبات و ابلاغیه ها در اداره ثبت، دادگاه و اجرای احکام، حضور وکیل به نحو چشمگیری زمان بندی و کارایی پرونده را بهبود می بخشد.

۹.۲. شناسایی دقیق تر و کارآمدتر اموال زوج

یکی از مهم ترین وظایف وکیل، کمک به شناسایی و ردیابی اموال زوج است. وکیل با تجربه می تواند با استفاده از دانش خود از منابع استعلام و روش های قانونی، حتی در مواردی که زوج اقدام به پنهان کاری یا انتقال صوری اموال کرده است، به شناسایی دقیق تر دارایی ها کمک کند. این امر شامل شناسایی حساب های بانکی مخفی، املاک ثبت شده، سهام و سایر دارایی های منقول و غیرمنقول می شود.

۹.۳. جلوگیری از اشتباهات قانونی و اتلاف وقت

اشتباه در تنظیم دادخواست، عدم ارائه مدارک کافی، عدم رعایت مهلت های قانونی یا عدم اطلاع از بخشنامه های جدید، می تواند منجر به رد شدن دادخواست، تأخیرهای طولانی و حتی از دست رفتن حق شود. وکیل با نظارت دقیق بر تمامی این مراحل، از بروز چنین اشتباهاتی جلوگیری کرده و پرونده را در مسیر صحیح نگه می دارد. همچنین با آگاهی از مستثنیات دین می تواند از توقیف اموال غیرقابل توقیف جلوگیری کند و تمرکز را بر دارایی های قابل وصول قرار دهد.

۹.۴. نمایندگی در جلسات دادرسی و دفاع در برابر اعتراضات زوج

وکیل متخصص نه تنها در تنظیم و ثبت دادخواست نقش دارد، بلکه در تمامی جلسات دادرسی (اعم از دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف) به نمایندگی از زوجه حضور می یابد. او می تواند به بهترین شکل ممکن، دفاعیات لازم را در برابر ادعاهای زوج (مانند دادخواست اعسار یا تقسیط مهریه) ارائه دهد، مستندات مورد نیاز را جمع آوری و عرضه کند و از حقوق موکل خود به طور کامل دفاع نماید.

۹.۵. افزایش احتمال وصول موفق مهریه

با توجه به تمامی موارد فوق، حضور وکیل متخصص به طور چشمگیری احتمال موفقیت در فرآیند مطالبه و توقیف اموال برای مهریه را افزایش می دهد. وکیل می تواند بهترین استراتژی را برای هر پرونده خاص تعیین کند، از چالش های احتمالی پیشگیری نماید و نهایتاً به وصول کامل و به موقع مهریه کمک شایانی کند.

بنابراین، برای زنانی که قصد پیگیری حقوق مهریه خود را دارند، مشاوره و همکاری با یک وکیل متخصص نه تنها یک مزیت، بلکه یک ضرورت محسوب می شود تا از طولانی شدن فرآیند، هدر رفتن زمان و انرژی، و بروز اشتباهات حقوقی جلوگیری شود.

---

توقیف اموال برای مهریه، فرآیندی چند مرحله ای و نیازمند آگاهی دقیق از مقررات قانونی است. با توجه به بخشنامه اخیر قوه قضائیه، آغاز این مسیر از طریق اداره ثبت اسناد و املاک الزامی شده و در صورت عدم حصول نتیجه، امکان پیگیری قضایی در دادگاه خانواده فراهم می آید. شناسایی دقیق اموال قابل توقیف و آگاهی از مستثنیات دین، از جمله نکات کلیدی است که موفقیت در این فرآیند را تضمین می کند. همچنین، دفاع در برابر چالش هایی مانند دادخواست اعسار و تقسیط مهریه توسط زوج، بخش جدایی ناپذیری از این پرونده هاست.

در تمام این مراحل، از ابتدای مطالبه تا نهایی شدن وصول مهریه، مشاوره و همراهی یک وکیل متخصص می تواند به عنوان یک عامل حیاتی، در تسریع فرآیند، جلوگیری از اشتباهات حقوقی و تضمین احقاق حقوق زوجه نقش آفرینی کند. آگاهی از این حقوق و مسیرهای قانونی، برای تمامی افراد درگیر، گامی مهم به سوی عدالت و رعایت حقوق زن در جامعه است. بنابراین، توصیه اکید می شود که پیش از هر اقدامی، با وکلای مجرب و متخصص در حوزه حقوق خانواده مشورت نمایید تا با اطمینان و آگاهی کامل، پرونده خود را پیش ببرید.